به گزارش خبرنگار ایبِنا، در بخش سوم از مجموعه مقالات " تجربه طراحی و انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی در ایران"، به بررسی مولفه‌هاي طراحی ریال دیجیتال و تبیین تهدیدات بالقوه، ملاحظات و معایب احتمالی پیاده‌سازی ریال دیجیتال بانک مرکزی می‌پردازیم.
مولفه های اقتصادی طراحی ریال دیجیتال
مولفه‌های کسب و کاری طراحی ریال دیجیتال
البته علاوه بر مولفه‌های کلیدی فوق‌الذکر، چندین مولفه فرعی دیگر نیز برای طراحی ریال دیجیتال مدنظر قرارگرفته است تا زیرساخت طراحی شده تا حد امکان مطابق با نیازمندی‌های نظام پرداخت کشور باشد:
از این رو با توجه به قوانین موجود کشور، ارزش گذاری معیارهای مرتبط با ریال دیجیتال و شرایط مستقر نظام پرداخت در کشور طراحی شده و براساس آن برای ذینفعان مختلف نقش متناسب را تعریف نموده است.
با عنایت به دامنه وسیع حوزه های مرتبط با این پدیده، ضرورت دارد ملاحظات مختلف توسعه این ابزار از جنبه‌های مختلف مدنظر قرار گیرد که ذیلا به برخی از ملاحظات مذکور اشاره می‌گردد:
چنانچه مانده قابل توجهی از سپرده‌های بانکی به پول دیجیتال بانک مرکزی تبدیل شود، می‌تواند توانایی بانک‌ها در وام دهی را کاهش دهد و موجب واسطه‌زدایي گردد. از آنجایی که بانک‌های مرکزی نمی توانند به بخش خصوصی اعتبار بدهند، تأثیر آن بر نقش وام‌دهی بانکی باید به خوبی مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این، از آنجایی که بانک‌ها حجم قابل توجهی از سپرده‌های معاملاتی کم‌هزینه خود را از دست می‌دهند، حاشیه سود آنها ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد که منجر به افزایش هزینه‌های وام‌دهی آنها می‌شود. با این حال، این مورد به طور بالقوه می‌تواند در نمونه‌های بدون سود پول دیجیتال بانک مرکزی کاهش یابد. بنابراین، مردم انگیزه خواهند داشت تا پول خود را در سپرده‌های بانکی دارای بهره نگه دارند.
همچنین تبدیل سپرده به ریال دیجیتال، می‌تواند منجر به برداشت بانک‌ها از ذخایر خود نزد بانک مرکزی شود. ممکن است بانک‌ها برای مواجهه با ریسک یا الزامات نقدینگی نظارتی خود، نیاز به جایگزینی برخی از این ذخایر داشته باشند.
ریال دیجیتال می تواند بر ساختار سیستم بانکی و نحوه دستیابی بانک مرکزی به اهداف اصلی خود برای حفظ ثبات پولی و مالی تأثیر بگذارد. درک کامل این تأثیرات و راه‌های کاهش هرگونه مخاطرات از طریق طراحی ریال دیجیتال مهم است. از این روی، توجه به ملاحظات زیر از اهمیت بسزایی برخوردار خواهد بود:
پول دیجیتال بانک مرکزی قابلیت کاهش هزینه چاپ پول را دارد. با این حال، استفاده از این نوع پول نیازمند وجود زیرساخت‌هایی است که خود شامل هزینه‌های (ثابت و متغیر) است. اطمینان از فزونی منافع بر هزینه‌های موصوف از ضروریات توسعه ریال دیجیتال خواهد بود.
اساسا پول دیجیتال بانک مرکزی اگر به همان شیوه اسکناس عرضه شود، به طور بالقوه تأثیرات حداقلی را بر اجرای سیاست پولی خواهد داشت. چراکه بانک‌های مرکزی عرضه کننده انحصاری ذخایر، پول نقد و پول دیجیتال بانک مرکزی باقی می‌مانند و بنابراین به تعیین شرایط و ضوابط مرتبط پرداخته و به کمک ابزارها به اجرای سیاست های پولی ادامه خواهند داد. با این حال، پول دیجیتال بانک مرکزی ممکن است تغییرات قابل توجهی را در رفتار عموم مردم ایجاد نماید که در این صورت بازنگری در چارچوب سیاست پولی متناسب با این تحولات اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
از آنجا که هنوز داده‌های جامعی برای تجزیه و تحلیل عملکرد پول دیجیتال بانک مرکزی به جز برخی اطلاعات اندک مربوط به پایلوت‌های آزمایشی وجود ندارد، نحوه اثر آن بر سیاست‌های پولی و ثبات مالی و نیز قدرت بازاری بانک‌های تجاری به خصوص در مواجهه با شوک‌های خارجی در اقتصاد مانند تحریم‌های اقتصادی و غیره با ابهاماتی مواجه است. در حقیقت فقدان داده‌های تاریخی، خود می‌تواند به عنوان یک ملاحظه مهم تلقی شود.
پول دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند به گونه‌ای طراحی شود که دارندگان آن را ملزم به ارائه اطلاعات دقیق درباره خود و تراکنش‌هایشان به بانک مرکزی نماید. این رویکرد مخاطرات پولشویی را به حداقل می‌رساند، اما نگرانی‌های قابل توجهی را در مورد حفظ حریم خصوصی افراد ایجاد می‌نماید. از طرف دیگر، یک پول دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند به گونه‌ای طراحی گردد که طرفین اجازه داشته باشند تا به صورت کاملا ناشناس با یکدیگر معامله نمایند. این رویکرد نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی را برطرف می‌کند، اما خطرات پولشویی قابل توجهی را به همراه خواهد داشت. انتخاب نقطه بهینه بین این دو مولفه، می‌تواند یکی از ملاحظات مطرح در توسعه ریال دیجیتال باشد.
علاوه بر ملاحظات فوق، مجموع‌های از نکات فنی، امنیتی و ملاحظات حوزه پرداخت وجود دارد که در نبود تجارب غنی و جامع بین‌المللی از اهمیت دوچندان برخوردار می‌شود. برخی از این موارد به شرح ذیل می‌باشند:
قسمت اعظمی از بازیگران اصلی و فرعی زیست بوم اقتصاد دیجیتال ایران بر این باورند که طراحی، انتشار و توسعه ریال دیجیتال، پیامدهای سودمندی برای اقتصاد ایران خواهد داشت. اما مهم ترین معضل و چالش عرضه ریال دیجیتال، ایجاد ریسک فزاینده برای پایداری و ثبات نظام مالی ایران خواهد بود.
تحقیقات صورت گرفته توسط بانک تسویه بین الملل و هفت بانک مرکزی دیگر بر روی پول دیجیتال بانک های مرکزی در معاملات خرده‌فروشی نشان می‌دهد که اگر مقادیر زیادی از سپرده‌ها به پول دیجیتال بانک مرکزی تبدیل شوند، می‌تواند خطراتی را برای ثبات مالی ایجاد نماید، اما اگر به بخش بانکی زمان و انعطاف‌پذیری کافی برای تعدیل داده شود، این خطر را می‌توانند کنترل کنند. دوره پيش آزمايشي و آزمايشي عرضه ریال دیجیتال، مقطعي است كه بانك مركزي می‌تواند با توجه به شفاف‌تر شدن متغيرهاي رفتاري، نسبت به مكانيزم اثرگذاري پول دیجیتال در زيست بوم اقتصادي كشور شناخت بهتری پيدا كند. از راهکارهاي مطرح در مواجهه با این امر تعيين سقف های مقداری برای عرضه ریال دیجیتال است. همچنین طراحی مدل های نوین کسب و کار از سوی بانک‌ها مبتنی بر ریال دیجیتال منتشر شده و طراحی مدل های درآمدی مبتنی بر قراردادهای هوشمند، مسیر جدیدی جهت ایجاد جریان درآمدی برای بانک و جبران تبدیل سپرده ها به ریال دیجیتال خواهد بود که می تواند امیدواری ما را برای بهبود شرایط اقتصاد دیجیتال کشور با بکارگیری ریال دیجیتال، دو چندان کند.
