به گزارش خبرنگار ایبِنا، دو سال از توافق بزرگ هسته ای ایران با ۶ کشور بزرگ می گذرد و در این دوره، برخی دستاوردها در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی حاصل شده است. در بخش سیاسی شاید بتوان بزرگترین دستاورد را اثبات حقانیت ایران در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و پذیرش طرف های غربی و اروپایی بر حق استفاده ایران از انرژی هسته ای دانست.
اینکه ایران توانسته است ۶ کشور بزرگ و تاثیرگذار دنیا را متقاعد کند تا حقوق کشور در بحث استفاده از انرژی هسته ای نباید نادیده گرفته شود و همچنین اثبات اینکه ایران هیچگاه به دنبال سلاح اتمی نبوده و نخواهد بود، پس از سال ها مذاکره طاقت فرسا به نتیجه رسید و امروز تمامی قدرت های بزرگ و بعضا زیاده خواه، برای حقوق هسته ای مردم ایران سر تعظیم فرود آورده اند.
اما علاوه بر دستاوردهای سیاسی برجام، در بُعد دیگر کار دستاوردهای اقتصادی نیز وجود دارد. هرچند غربی ها لغو یکباره و یکجای تمامی تحریم های ظالمانه به محض امضای توافق نامه برجام را وعده کرده بودند، اما از سوی برخی کشورها مانند آمریکا عملا در مسیر اجرای کامل و شفاف توافقات سنگ اندازی هایی صورت گرفت.
دستاوردهای اقتصادی برجام
تغییر دولت در ایالات متحده آمریکا و روی کار آمدن دوباره جمهوری خواهان نیز باعث شد تا رویه های این کشور دستخوش تحولاتی شود. ترامپ مرتبا در وعده های انتخاباتی خود بر توافقات برجام تاخت و آن را بدترین توافق ایالات متحده دانست. وی عنوان کرده بود به محض رییس جمهور شدن، توافق برجام را متوقف خواهد کرد، اما به دلیل اهمیت و ویژگی های این توافق، عملا دولت وی مجبور به ادامه برجام و عمل به تعهدات خود شدند، اما در بسیاری از موارد کوتایی هایی را نیز داشته اند.
مقامات ارشد دولتی معتقدند بازگشت میلیاردها دلار از منابع بلوکه شده ایران، اثبات حقانیت و حق استفاده کشور از انرژی هسته ای و گشایش هایی که در امر صادرات و واردات به دست آمده؛ همچنین لغو تحریم ها، گشایش های بانکی و ... از دستاوردهای برجام بوده و دولت در تلاش است تا شرایط به نحوی پیش برود که طرف های توافق، تمامی مفاد قرارداد را عملیاتی کنند.
یکی از مهم ترین و کلیدی ترین بخش های توافقات هسته ای مربوط به برقراری مناسبات بانکی و حذف تحریم های جعلی بر علیه بانک های ایرانی بود که برخی معتقدند عملکرد دولت های اروپایی و غربی تا به امروز در این بخش خوب نبوده و حتی آنها در این مسیر مشکلاتی را نیز به وجود آورده اند. عنوان می شود تحریم های بانکی عملا در بیشتر موارد برقرار بوده و غربی ها تلاش می کنند ریسک انجام فعالیت بانکی با ایران را بالا و پُرهزینه نشان دهند؛ از اینرو تاکنون بسیاری از بانک های بزرگ در برقراری مراودات بانکی مردد مانده اند.
مشکل اصلی برجام بانک‌ها نیستند
حمیده زمان زاده در گفتگو با خبرنگار ایبِنا در خصوص دستاوردهای نظام بانکی در پسابرجام گفت: درباره برجام و دستاوردهای آن اولین نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که نباید مسائل بانکی را به عنوان مشکل اصلی برجام تلقی کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: برجام بسیاری از مشکلات را در اقتصاد ایران حل کرد و در این زمینه می‌توان به موضوع صادرات و تولید نفت اشاره کرد که امروز به نقطه مطلوبی رسیده است.
مدیر پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی افزود: در بخش نفت دستاوردهای مهمی پس از برجام داشتیم و علاوه بر آن حقوق هسته ای ایران نیز تثبیت شد. زمان زاده ادامه داد: علاوه بر این، برجام را باید توافقی بزرگی بدانیم چون دستاوردهای اقتصادی امروز، غیر از مسیر برجام قابل تحقق نبود.
وی ادامه داد: این سوال مطرح است که اگر برجام نبود آیا دلار امروز در محدوده ۳۸۰۰ تومان باقی می ماند؟ وی خاطرنشان کرد: در عین حال، در منابع ارزی و تجارت کشور طی دو سال گذشته تحرکات فراوانی ایجاد شد و صادرات افزایش پیدا کرد و روند واردات نیز بهبود یافته است.
مهار نرخ دلار پس از برجام
زمان زاده تاکید کرد: همچنین منابع در اختیار بانک مرکزی از حالت فریز خارج شده و این بانک می تواند امروز بر منابع خود در کشورهای مختلف مدیریت داشته باشد و به صورت کلی ریسکی که برجام از اقتصاد ایران برداشته، باعث شده که امروز بگوییم نبود برجام خود ریسک بزرگی محسوب می شود.
این مقام مسئول در پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی افزود: علاوه بر آن، نبود برجام می‌توانست سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در شرایطی قرار داشتیم که هر لحظه ممکن بود اوضاع به نحو دیگری پیش برود، تحریم ها تشدید شود و حتی درگیری‌های محدود نظامی نیز مطرح بود.
زمان زاده خاطرنشان کرد: در شرایط فعلی ریسک سرمایه‌گذاران داخلی نیز کاهش پیدا کرده و به جز در بازار مسکن، رشد بخش صنعت به محدوده ۱۰ درصد رسیده و این میزان رشد کم نظیر است. بدون برجام چه کسی فکر می کرد که در سال ۹۵ بخش صنعت و معدن بتواند به محدوده رشد ۱۰ درصد برسد؟ قطعاً بدون برجام چنین دستاوردی محقق نمی‌شد.
عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تصریح کرد: در حال حاضر، تنها بخشی که زیر فشار بوده و در رکود قرار دارد بخش مسکن است اما به صورت کلی، برجام تحول بزرگی در اقتصاد ایران محسوب می‌شود که نباید آن را فراموش کنیم. زمان زاده با تاکید بر اینکه اگر برجام اجرا نمی شد امروز چه وضعیتی داشتیم؟ گفت؛ ممکن بود اوضاع اقتصادی ما از سال ۹۲ هم بدتر باشد و باید این مسائل را نیز در نظر بگیریم.
وی تاکید کرد: حال یک مسئله در این زمینه مانده و آن هم مراودات بانکی ما با بانک های خارجی است که البته در این زمینه نیز پیشرفت های خوبی در سال گذشته حاصل شد.
محافظه‌کاری بانک‌های بزرگ
مدیر پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهارداشت: در هر صورت امروز بانک‌های کوچک با ایران کار می‌کنند و مبادلات و تجارت ایران در حال انجام است. مشکل اصلی بانک های بزرگ هستند که نقش تسویه کنندگی را در تجارت خارجی ما دارند و ما می‌خواهیم با بانک‌های بزرگ مراوده داشته باشیم که محافظه‌کار شده اند.
زمان زاده تاکید کرد: البته این مشکل به برجام مربوط نیست و به انتخاب ترامپ در آمریکا بر می‌گردد. وی افزود: اگر دموکرات ها در آمریکا پیروز می‌شدند مطمئن باشید مسایل بانکی ما به میزان زیادی حل می‌شد، ولی با روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا ریسک بزرگی برای بانک‌ها ایجاد شد که هنوز نمی دانند دولت آمریکا چه برخوردی با مسئله برجام و اجرای آن در آینده خواهد داشت.
به گفته وی، در عین اینکه ترامپ نیز مجبور شده برجام را اجرا کند ولی هنوز ریسک ها و برخوردهایی ممکن است برای بانک‌ها وجود داشته باشد. زمان زاده به مسایل غیر برجامی نیز در این زمینه اشاره کرد و گفت: با شرایط فعلی نظام بانکی، ریسک ها و همچنین موضوع کفایت سرمایه پایین بانک ها؛ باعث شده تا بانک های خارجی در انجام مراودات بانکی تردید کنند.
وی خاطرنشان کرد: این مسایل باعث شده بانک های خارجی هنوز وارد مبادلات جدی با بانک‌های ایرانی نشوند که البته این مشکلات نیز نیازمند اصلاحات بانکی و انجام برخی اصلاحات است. در عین حال، غربی‌ها نیز باید انعطاف بیشتری داشته باشند و تنها مسئله باقی مانده نیز همین است.
ورود تدریجی بانک‌های بزرگ به اقتصاد ایران
عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تاکید کرد: می‌توان انتظار داشت بانک‌های بزرگ خارجی نیز به تدریج وارد مراوده با بانک‌های ایرانی شوند. زمان زاده درباره تاثیر تحولات سیاسی و همچنین مشکلات بانک ها در اختلال برای برقراری روابط بانکی گفت: به صورت کلی مشکلات در دو بخش سیاسی و مسایل مربوط به بانک ها قابل بررسی است، اما باید به قبل از برجام برگردیم. در دوره تحریم ها، تحولات فراوانی در نظام بانکی دنیا ایجاد شد که بانک‌های ایرانی از آن جا ماندند، با این حال روابط بانکی ایران در گذشته با بانک های خارجی بیشتر بوده و مشکل خاصی وجود نداشت.
زمان زاده تصریح کرد: در چند سال تحریم ها ایران از یک‌سری تحولات نظام پولی و مالی جهان عقب افتاد که در سختی برقراری تعاملات بانکی تاثیرگذار است. بحث های سیاسی و فشارها که خیلی هم ارتباطی به برجام ندارد در کنار تحولات نظام سیاسی آمریکا و منطقه؛ باعث افزایش ریسک ها و محافظه کاری بیشتر بانک ها شده است.
مدیر پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی تصریح کرد: اگر این فشارها برداشته شود باعث می‌شود تا مراودات بانک های بزرگ ایران نیز افزایش یابد و از آنسو نیز باید مشکلات داخلی در نظام بانکی را هم حل کنیم و نباید این مسایل را نیز از یاد بُرد و باید این موضوع را بدانیم که ممکن است بانک های خارجی حاضر نباشند ریسک‌های بانک‌های داخلی را بپذیرند.
قراردادهای کلیدی سرمایه‌گذاری با خارجی‌ها
زمان زاده ادامه داد: به هر صورت، در شرایط فعلی بانک های خارجی بزرگ وارد بازار پولی ایران نشدند و آنها این نگرانی را دارند که ممکن است منافع کوتاه مدت پس از یک دوره از بین برود و این ریسک ها باعث می شود تا آنها تاکنون وارد بازار پولی ایران نشوند و در عین حال نیز مطمئن نیستند آمریکایی‌ها در قبال توافقات برجام چه رفتاری را در آینده نزدیک خواهند داشت.
وی با اشاره به اینکه لازم است تا برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به داخل برخی امتیازات نیز داده شود تا تشویق شوند، گفت: قرارداد توتال به نظر من گام بزرگی بوده که می‌تواند در کنار برخی قراردادهای خودروسازی با شرکت های رنو و پژو به موضوع اعتمادسازی و کاهش ریسک سرمایه گذاری در ایران کمک کند و سرمایه گذاران دیگر نیز برای تصمیم گیری، به ورود این شرکت های بزرگ به اقتصاد ایران نگاه می کنند.
زمان زاده به لزوم برقراری ثبات در سیاست های داخلی هم اشاره کرد و افزود: نکته مهم در حال حاضر این است که کدام یک از ریسک های بین المللی و داخلی می‌تواند توسط ما در داخل مدیریت شود؟
