به گزارش روز شنبه شبکه خبری اقتصاد و بانک ایران (ایبِنا)، بانک‌های مرکزی معمولاً در سه بخش به تولید مجموعه داده‌های آماری می‌پردازند: اطلاعات پولی، آمار بخش مالی، و تراز پرداخت‌ها. علاوه بر این، بانک‌های مرکزی آمار مرتبط با نرخ ارز را نیز به صورت روزانه جمع‌آوری می‌کنند. اطلاعات مرتبط با ارز را از جهات متعددی می‌توان مکمل اطلاعات تراز پرداخت‌ها دانست. در اکثر نقاط دنیا این اطلاعات علاوه بر استفاده در خود بانک مرکزی، در قالب نشریات تخصصی در اختیار سایر نهادها نیز قرار می‌گیرد. انتشار دقیق و به موقع این اطلاعات می‌تواند در سیاست‌گذاری برای نهادهای عمومی، خصوصی و حتی بین‌المللی مفید باشد و به شفافیت بازارهای کشور کمک کند.
اصولاً بانک‌های مرکزی در کشورهای پیشرفته به جمع‌آوری و انتشار اطلاعات تخصصی دست می‌زنند؛ این در حالی است که بانک‌های مرکزی در کشورهای در حال توسعه، مجموعه وسیع‌تری از داده‌ها را منتشر می‌کنند. دلیل این موضوع را نیز می‌توان از سه جهت مورد بررسی قرار داد: یکی اینکه به دلیل کوچک بودن بازارهای مالی و بازار ارز در کشورهای در حال توسعه، اگر بانک‌های مرکزی در این کشورها بخواهند تنها روی این حوزه‌ها تمرکز کنند، آمار چندانی برای منتشر کردن وجود نخواهد داشت. دوم اینکه در کشورهای در حال توسعه بخش‌های مختلف دولت و بخش خصوصی با محدودیت‌های مهارت و امکانات مواجه هستند، در حالی که بانک‌های مرکزی اصولاً از انباشته اطلاعات و مهارت بیشتری برخوردارند. سوم هم اینکه بر خلاف کشورهای توسعه یافته، در این کشورها تعداد نهادهای تخصصی که به کار جمع‌آوری و نشر آمار مشغول هستند، کمتر است.
با وجود نقش‌های سنتی بانک‌های مرکزی در جمع‌آوری اطلاعات، نقش‌های دیگری هم در بحث اطلاعات آماری برای بانک مرکزی قابل تعریف است؛ که اتفاقاً بسیار هم می‌تواند مفید واقع شود. در دنیای امروز، بانک‌های مرکزی کمتر از ابزار مستقیم برای اجرای سیاست‌های پولی استفاده می‌کنند و ابزار غیرمستقیم در عالم سیاست‌گذاری طرفدار بیشتری دارد.
برای این منظور می‌توان از شاخص‌های عوامل اقتصادی آینده (Index of forward economic indicators) بهره برد. این شاخص‌ها به خصوص برای کشورهای در حال توسعه که در آنها اطلاعات اقتصادی در رابطه با تورم و بازارهای مالی با تاخیری قابل‌توجه به دست نهادها می‌رسد، مفید است. چنین شاخص‌هایی می‌تواند برای سیاست‌گذاری و استفاده غیرمستقیم از ابزارهای پولی در کشور ایران نیز مفید باشد؛ زیرا متاسفانه شکاف بین زمان انتشار آمار، با زمان مناسب برای به کارگیری سیاست‌های کارا، همیشه محسوس بوده است.
آمار دیگری که جمع‌آوری آن از طرف بانک‌های مرکزی می‌تواند کارایی زیادی داشته باشد، آمار مرتبط با بدهی است. بحران‌های شدید اخیر در رابطه با بدهی در سطح آسیا نشان داد که بانک‌های مرکزی باید نقش فعال‌تری در این زمینه داشته باشند. این نظارت بر بدهی‌ها، علاوه بر بدهی رسمی (که آمارش در ایران هم معمولاً توسط وزارت اقتصاد ارائه می‌شود) شامل بدهی بخش خصوصی نیز می‌شود. این آمار به خصوص از این جهت مهم است که بانک‌های مرکزی وظیفه عرضه ارزها را برای برآورده کردن بدهی‌های خارجی بر عهده دارند و لذا نیاز است که میزان بدهی خارجی در بخش‌های مختلف در دسترس باشد. در این شرایط و در صورت وجود آمارهای معتبر، کشور به سادگی دچار بحران بدهی و نابسامانی بازار ارز نخواهد شد.
در نهایت باید گفت که آمارهای اقتصادی باکیفیت و به موقع باعث می‌شوند که تصمیمات سیاست‌گذاران بر اساس «واقعیت‌های» اقتصادی باشد نه انتظارات یا حتی توهمات. نظارت و تولید داده در زمینه‌های حجم پول، تراز پرداخت، نرخ ارز، بازار بین‌بانکی و غیره توسط بانک مرکزی، یکی از اساسی‌ترین عناصر در روند سیاست‌گذاری‌های اقتصادی است. در حقیقت کاراترین نظریه‌ها و ماهرترین متخصصان نیز بدون وجود آمار دقیق و به موقع نخواهند توانست سیاست‌گذاری کارایی داشته باشند. باید اذعان نمود وضع فعلی افشای آمار توسط بانک مرکزی اصلا مطلوب نبوده و نیاز است این روند در اولین فرصت اصلاح شود.
سید امیرحسین میرابوطالبی؛ کارشناس اقتصادی
