آیا بازار سرمایه ایران "کارا" است؟
بازار سرمایه کارا به شرایطی از بازار سرمایه گفته می‌شود که در آن دسترسی به تمامی اطلاعات مرتبط و مناسب برای تمامی مشارکت کنندگان آن بازار فراهم شده و اوراق بهادار آن محتوی اطلاعات لازم برای قیمت گذاری عادله آن اوراق (سهام، اوراق قرضه و مشارکت و ...) باشد.
به گزارش ایبِنا، تحلیلگران بازار سرمایه وقتی می خواهند در مورد سهام و سود تقسیمی بر پایه ملاک‌های علمی تحلیلی ارائه کنند به کارایی و کارا بودن بازار سرمایه توجه می‌کنند. با این وجود، نباید از نظر دور داشت که از نقطه نظر یک سرمایه گذار، شما در دنیا بازاری را پیدا نمی‌کنید که از کارایی کامل برخوردارباشد. در واقع، تعریف بازار سرمایه با کارایی کامل، اگر کاری غیرممکن ندانیم، باید پذیرفت کاری سخت است. با این همه، کارایی بازار سرمایه را می‌توان تحت دو عامل مهم و یا دو جنبه معنی دار برای آن بازار یعنی "نقد شوندگی" (Liquidity)، و سازوکار یا مکانیزم "قیمت عادله" برای سهام مطرح کرد.
"قیمت عادله" (Fair price)
• نقد شوندگی به معنی آنکه در بازار سرمایه سرمایه گذاران یا خریدار سهام هرگاه اراده کردند قادر باشند بدون اوراق بهادار خود را نقد کنند بدون آنکه متحمل ضرر و زیان فاحش شوند و آتش به مال خود بزنند. این انگیزه مهمی بر خرید آن اوراق در بازار اولیه است که نقش اساسی در تأمین سرمایه بنگاه‌ها و اثرگذاری مهم و معنی دار بر رشد اقتصادی و افزایش پایدار تولید ناخالص داخلی (GDP) و اشتغال دارد.
• ساز و کار قیمت عادله بدین معنی که بازارهای کارا قادر هستند در هر لحظه قیمت بهینه و بهترین و در حد مطلوب یک سهم را به سهامداران عرضه و معرفی کنند.
وقتی دو عامل بالا در مورد یک بازار سرمایه تحقق یافته و ظهور و بروز می‌یابد، بازار سرمایه معنی و مفهوم واقعی خود را پیدا می‌کند. قیمت عادله یا منصفانه همان قیمتی است که در حقیقت قیمت اوراق بهادار، برای مثال سهام و قرضه‌ها و بدهی‌ها، توسط قوای بازار و عرضه و تقاضا در بازار سرمایه تبیین می‌شوند.
حال می‌توانیم توصیفی از یک بازار سرمایه کارا بدست دهیم. یک بازار کارا به بازاری گفته می‌شود که در آن کیفیت اوراق بهادار بگونه‌ای است که شرایط بازار را بخوبی جذب کرده و آنرا در قیمت آن‌ها منعکس می‌نماید و آن قیمت‌ها شامل تمامی اطلاعات مرتبط و مناسب برای تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری و خرید آن دارایی بطور همزمان هستند.
بدین معنی، که در یک بازار سرمایه کارا، قیمت سهام بطور "خودکار"، نه با شاخص سازی یا دستکاری‌ها و سفارش یا فرمان فلان و بهمان و "دستوری"، بلکه بر مبنای متابعت از ماهیت و محیط بازار، در سطح بهترین برای آن سهم، تعدیل می‌شود و تبیین می‌گردد.
اشاره به دو نکته مهم در اینجا ضروری به نظر می‌رسد:
۱- گرچه مفهوم و معنی بازار کارای سرمایه برای درک و فهم آسان است، ولی در عمل بازار مزبور نیاز به رفتار و اقدام و عمل به گونه‌ای خاص دارد تا کارایی بازار بوجود آید، حفظ شود و پابرجا بماند. برای مثال، یک بازار کارا می‌بایست که برای تمامی فعالان بازار تمام اطلاعات مربوط به اوراق بهادار را تهیه و توزیع نماید، بدون آنکه این مهم را با سوگیری و اریب و انحراف مواجه نماید.
کار "بهمین سادگی" نیست، ولی اگر اقتصادی یا مردمی بازار سرمایه واقعی کارا باید بدانند که مقدمه واجب، واجب است و لذا کارایی سازمان مربوطه بازار سرمایه و مقام ناظر بازار سهام را همیشه می‌خواهند تا از منافع آن در سطح خرد و کلان بهره‌مند شوند باید کارایی سازمان مربوطه و مقام ناظر آن همیشه اولویت نخستین آن‌ها باشد.
۲- بازار سرمایه کارا مزایای خاص خود را دارد. برای مثال، سهامداران می‌توانند پول خود را بدون شک و تردید (همان چیزی که بازار سرمایه ما فعلاً سخت بدان نیازمند است) در یک بازار سرمایه کارا بر مبنای اطلاعاتی که آن بازار برای آن‌ها تهیه کرده، سرمایه گذاری نمایند (یعنی کاهش و حذف "نا اطمینانی اطلاعاتی"). این کمک بزرگی به سرمایه گذاران است تا با اطمینان و یقین بیشتر پول ماحصل عمر گرانمایه خود را در بازاری کارا و توانمند برای دو رسالت گفته شده سرمایه گذاری نمایند تا اینکه در یک بازار سرمایه منابع و منافع خود را بر باد بدهند.
جمع بندی:
۱- بازار سرمایه کارا (Capital Market Efficiency) به شرایطی از بازار سرمایه گفته می‌شود که در آن تمامی اطلاعات مرتبط و مناسب برای تمامی مشارکت کنندگان آن بازار فراهم شده و اوراق بهادار آن بازار منعکس کننده و شامل و محتوی اطلاعات لازم برای قیمت گذاری عادله آن اوراق (سهام، اوراق قرضه و مشارکت و ...) باشند.
۲- یافتن یک بازار سرمایه 100درصد کارا غیر ممکن یا بسیار مشکل است، زیرا اکثر سهام بازارهای سرمایه ماهیتی "تصادفی" (Randomness) دارند (که درباره آن باید در آینده نوشت) و تمامی اطلاعات ضروری و لازم ممکن است در تمامی لحظات بازار مناسب و مطلوب نباشند. با این وجود، ایده کارایی بازار سرمایه پنجره‌ای است بسوی بسیاری از مفاهیم اقتصاد مالی و افزایش بینش ما در تصمیم سازی‌های سرمایه گذاری؛ بنابراین، کمیابی این بازار در دنیای واقعی نباید ما را از کمک ارزنده آن در یافتن راه حل عقلائی برای بسیاری از چالش‌های پیش روی تحلیلگران و سرمایه گذاران غافل سازد.
دکتراحمد یزدان پناه / استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا(س)
