به گزارش ایبِنا، در محور نخست، به دنبال اعلام مقامات فدرال رزرو مبنی بر رویکرد تهاجمی این بانک جهت مقابله با تورم، نرخ بهره سیاستی این بانک در چندین مقطع طی سال جاری میلادی با افزایش همراه شد. در سوی دیگر، بانک مرکزی اتحادیه اروپا در حالی که اقتصاد کشور‌های عضو با نرخ‌های تورم بالا مواجه بود، به دلیل نگرانی از اینکه بحران جهانی انرژی موجب تشدید رکود اقتصادی شود، در اتخاذ سیاست انقباضی پولی شدت و سرعت کمتری را بکار گرفت. در خصوص کشور‌های چین و ژاپن نیز به واسطه نرخ‌های تورم نسبتاً پایین‌تر این کشورها، افزایش سریع و شدید در نرخ بهره و واکنش انقباضی سخت‌گیرانه ضرورت کمتری یافت.
در خصوص سازوکار اثرگذاری نرخ بهره سیاستی فدرال رزرو بر ارزش دلار لازم به ذکر است که نقطه شروع جهت تفسیر و تبیین رابطه میان نرخ ارز و نرخ بهره، ناظر بر "نظریه برابری بهره بدون پوشش (UIP) " است. به موجب این نظریه، بازدهی اسمی دلاری مورد انتظار از سرمایه‌گذاری در دو اوراق مشابه با ارز‌های مختلف می‌بایست با یکدیگر برابر باشد. بدین ترتیب هرگونه اختلاف میان نرخ‌های بهره داخلی و خارجی به تغییر انتظاری در نرخ برابری ارز منتهی می‌گردد. بر همین اساس انتظار بر آن است که متعاقب افزایش نرخ‌های بهره در اقتصاد آمریکا و ایجاد شکاف میان نرخ‌های بهره این کشور و کشور‌های توسعه‌یافته (به دلیل تاخیر در اجرای سیاست‌های انقباضی توسط کشور‌های مزبور و واگرایی سیاستی با فدرال رزرو)، تمایل سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای خرید اوراق قرضه دلاری (اعم از اوراق دولتی و شرکتی) به عنوان دارایی امن مالی تقویت گردد که این امر به نوبه خود تقاضا برای دلار آمریکا را در مقایسه با سایر اسعار افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، شوک بزرگ در رابطه مبادله تجاری کشورها ناشی از جنگ روسیه و اوکراین در اوایل سال ۲۰۲۲ میلادی، دومین محرک مهم در راستای تقویت ارزش دلار در برابر سایر اسعار بوده است. در تحلیل این مسئله لازم به توضیح است که به دلیل وابستگی بالای منطقه یورو به واردات انرژی به ویژه واردات گاز طبیعی از روسیه، افزایش قیمت انرژی رابطه مبادله اقتصاد‌های عضو یورو را بسیار تنزل داد. حال آنکه بررسی عملکرد اقتصاد آمریکا در حوزه صادرات و واردات انرژی نشان می‌دهد که این کشور طی سال‌های ۲۰۱۹، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ از "واردکننده خالص" به "صادرکننده خالص" انرژی تبدیل شده است و این مهم نقش بسزایی در جلوگیری از تضعیف رابطه مبادله این کشور در مواجهه با افزایش قیمت جهانی انرژی داشته است.
نظر به توضیحات فوق، همانگونه که نمودار (۱) نشان می‌دهد، ارزش دلار آمریکا در برابر اسعار اقتصاد‌های توسعه‌یافته در هشت‌ماهه سال ۱۴۰۱ نسبت به هشت‌ماهه سال ۱۴۰۰ (به نوعی سنجه‌ای از تغییرات این مولفه طی سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به سال ۲۰۲۱ است) به نحو قابل توجهی با افزایش همراه بوده است. در این دوره، نرخ هر دلار آمریکا در برابر ین ژاپن، یورو و پوند بریتانیا به ترتیب معادل ۲۳.۰، ۱۵.۰ و ۱۴.۹ درصد افزایش یافته است.
با این حال، در خصوص اقتصاد‌های نوظهور لازم به ذکر است که بسیاری از این کشورها به منظور جلوگیری از افت ارزش پول ملی خود در برابر دلار آمریکا، زودتر از اقتصاد‌های توسعه‌یافته نسبت به اتخاذ سیاست‌های انقباضی اقدام نمودند. علاوه بر این، رابطه مبادله کشور‌های صادرکننده مواد اولیه و پایه‌ای همچون نفت و گاز و مواد معدنی، در این سال بواسطه افزایش قیمت‌های جهانی، بهبود یافت. از این‌رو همانگونه که در نمودار (۲) مشاهده می‌شود فشار افزایشی بر نرخ ارز در اقتصاد‌های نوظهور (به استثنای ترکیه) در مقایسه با سایر کشور‌های توسعه‌یافته و در حال توسعه تا حدی کمتر بوده و در برخی کشورها نظیر برزیل حتی ارزش پول ملی در برابر دلار آمریکا تقویت شده است.
جمع‌بندی
در ماه‌های اخیر نرخ ارز (برابری دلار در مقابل ریال) در بازار داخلی با نوسانات قابل توجهی همراه بوده است. در این میان اگرچه عوامل روانی و انتظاری (مولفه‌های غیراقتصادی و سیاسی) و بروز هیجانات در بازار نقش مسلط را در شکل‌گیری این مهم داشته‌اند، لیکن می‌بایست توجه داشت که در این مقطع زمانی قریب به اکثریت اسعار مربوط به کشور‌های توسعه‌یافته، نوظهور و در حال توسعه نیز در مقابل دلار آمریکا به میزان قابل‌توجهی تصعیف شده‌اند. از این‌رو در تحلیل و واکاوی نوسانات نرخ ارز در ماه‌های اخیر، لازم است در کنار عوامل بنیادین و غیربنیادین موثر بر بازار ارز، این موضوع نیز مورد توجه و مد نظر قرار گیرد.
جدول 1- تغییرات نرخ یک دلار آمریکا در برابر اسعار منتخب
|
واحد پولی |
رشد متوسط نرخ سال 1400 نسبت به سال 1399 |
رشد متوسط نرخ هشت‌ماهه 1401 نسبت به هشت‌ماهه 1400 |
|
دلار نیوزیلند |
-4/5 |
13/7 |
|
زلوتی لهستان |
1/8 |
18/7 |
|
ریال سعودی |
0/0 |
0/1 |
|
دلار سنگاپور |
-1/5 |
3/5 |
|
رند آفریقای جنوبی |
-9/6 |
14/1 |
|
لیرترکیه |
41/3 |
97/5 |
|
وون کره جنوبی |
0/2 |
14/8 |
|
پوند بریتانیا |
-4/9 |
14/9 |
|
کرون نروژ |
-6/0 |
14/7 |
|
کرون دانمارک |
-0/2 |
15/0 |
|
کرون سوئد |
-1/6 |
20/6 |
|
بات تایلند |
4/9 |
10/5 |
|
روپیه هند |
0/1 |
6/9 |
|
دلاراسترالیا |
-3/8 |
9/0 |
|
دلار تایوان |
-3/8 |
8/3 |
|
رینگیت مالزی |
-0/2 |
7/3 |
|
یورو |
-0/1 |
15/0 |
|
ین ژاپن |
5/6 |
23/0 |
|
یوآن چین |
-5/5 |
5/5 |
|
فرانک سوئیس |
-0/6 |
5/6 |
|
کرونا چک |
-5/0 |
10/6 |
|
فورینت مجارستان |
0/7 |
28/4 |
|
دلار هنگ کنگ |
0/4 |
0/9 |
|
رئال برزیل |
0/6 |
-4/1 |
|
ریال ایران(1) |
10.1 |
16.1 |
ماخذ: بانک مرکزی انگلستان
توضیح: سال 1399 از 20 مارس سال 2020 تا 20 مارس سال 2021 است.
سال 1400 از 21 مارس سال 2021 تا 20 مارس سال 2022 است.
هشت‌ماهه سال 1400 از 21 مارس تا 21 نوامبر سال 2021 است.
هشت‌ماهه سال 1401 از 21 مارس تا 21 نوامبر 2022 است.
1- نرخ فروش حواله دلار در سامانه معاملات الکترونیک ارز
جدول 2- تغییرات نرخ یک دلار آمریکا در برابر اسعار منتخب
|
چهارده ماهه منتهی به 14 مهر 1400 * |
چهارده ماهه منتهی به 17 آذر ماه 1401 ** |
تغییرات (درصد) |
|||||
|
لیرترکیه |
7.99 |
15.43 |
93.2 |
||||
|
فورینت مجارستان |
299.58 |
361.61 |
20.7 |
||||
|
ین ژاپن |
107.33 |
127.77 |
19.1 |
||||
|
زلوتی لهستان |
3.79 |
4.38 |
15.4 |
||||
|
کرون سوئد |
8.56 |
9.85 |
15.1 |
||||
|
وون کره جنوبی |
1136.52 |
1270.82 |
11.8 |
||||
|
کرون دانمارک |
6.24 |
6.97 |
11.7 |
||||
|
یورو |
0.84 |
0.94 |
11.7 |
||||
|
بات تایلند |
31.34 |
34.73 |
10.8 |
||||
|
ریال ایران(1) |
230279 |
253451 |
10.1 |
||||
|
پوند بریتانیا |
0.74 |
0.80 |
8.3 |
||||
|
دلار نیوزیلند |
1.43 |
1.55 |
8.3 |
||||
|
کرون نروژ |
8.72 |
9.43 |
8.1 |
||||
|
رند آفریقای جنوبی |
15.12 |
16.15 |
6.8 |
||||
|
دلاراسترالیا |
1.34 |
1.43 |
6.6 |
||||
|
کرونا چک |
21.83 |
23.16 |
6.1 |
||||
|
رینگیت مالزی |
4.13 |
4.36 |
5.5 |
||||
|
روپیه هند |
73.71 |
77.68 |
5.4 |
||||
|
فرانک سوئیس |
0.91 |
0.95 |
4.3 |
||||
|
دلار تایوان |
28.26 |
29.36 |
3.9 |
||||
|
دلار سنگاپور |
1.34 |
1.38 |
2.3 |
||||
|
یوآن چین |
6.55 |
6.65 |
1.5 |
||||
|
دلار هنگ کنگ |
7.76 |
7.82 |
0.8 |
||||
|
ریال سعودی |
3.75 |
3.75 |
0.1 |
||||
|
رئال برزیل |
5.36 |
5.25 |
-2.0 |
||||
|
ماخذ: بانک مرکزی انگلستان |
|||||||
|
توضیحات: |
|||||||
|
* دوره 16 مرداد ماه سال 1399 تا 14 مهر ماه 1400 (چهارده ماهه قبل از رئیس‌کلی جناب دکتر صالح‌آبادی) |
|||||||
|
** دوره 14 مهر ماه 1400 تا 17 آذرماه 1401 (شروع دوره ریاست کلی جناب دکتر صالح‌آبادی در بانک مرکزی تا کنون) |
|||||||
|
1- نرخ فروش حواله دلار در سامانه نیما |
|||||||
