به گزارش خبرنگار ایبِنا، سیستم رتبه‌بندی کَملز (CAMELS) برای رتبه‌بندی سرپرستی و نظارت و اطمینان از شرایط ایمنی و سلامت یک بانک تدوین شده است. کملز یک سرنام [واژه‌ای ساخته شده از حرف‌های اول چندواژه]یا واژه اختصاری از شش عاملی است که برای ارزیابی بانک‌ها به کار می‌روند. کملز فقط برای مدیران ارشد برای شناخت و تنظیم‌گری ریسک‌های احتمالی بانک بکار گرفته می‌شود.
در این رتبه‌بندی بانک‌ها، برای هر بانک رتبه و امتیازی بین ۱ تا ۵ در نظر می‌گیرند. قدرت ارزیابی سلامت بانکی کملز را باید در توانایی‌های آن سیستم در تشخیص نهاد‌های مالی در مواجه شدن با مشکلات مالی و بقا یا عجز و شکست و درماندگی آن‌ها جستجو کرد.
این مفهوم در ۱۹۷۹ توسط نهاد‌های مالی فدرال در ایالات متحده، پذیرفته شد. ابتدا ۵ مؤلفه داشت که بعداً عنصر ششم آن یعنی حساسیت نسبت به ریسک بازار هم بدان‌ها افزوده شد.
* کملز یک سیستم رتبه‌بندی برای ارزیابی سلامت مالی و قدرت و توانایی‌های یک بانک به کمک شش مؤلفه است.
* کملز بر مبنای مقیاس و معیار یک تا پنج بانک‌ها را رتبه‌بندی می‌کند که رتبه یک گویای بهترین رتبه‌بندی و پنج بدترین هستند. (یادتان باشد رتبه کمتر بهتر است چراکه حکایت از آن دارد بانک مزبور از نظر مالی باثبات‌تر بوده و در معرض ریسک‌های بانکی کمتری قرار دارد).
* کملز (CAMELS) ترکیبی است از حروف اول واژگان «حد کفایت سرمایه»، «دارایی‌ها»، «توانایی‌های مدیریتی»، «عایدی و سود»، «نقدینگی» و «حساسیت».
کملز از حرف اول کلمات زیر ساخته شده است:
(کفایت سرمایه) = Capital adequacy
(دارایی‌ها) = Assets
(توانایی مدیریتی) = Management capability
(سود و عایدی) = Eearning
(نقدینگی) = Liquidity
(حساسیت) = Sensitivity
کفایت سرمایه به موضوع بسیار مهم ارزیابی یعنی که ملزم به داشتن حد و حدودی از سرمایه که ملزم به آن‌است می‌پردازد که بانک‌ها باید آن حداقل معین شده را برای ذخیره سرمایه را داشته باشند (در گذشته کمیته بال آن را ۸ درصد و اخیرا ۱۳ درصد اعلام کرده است.)
تنظیم‌گران (Regulators) وضع سرمایه نهاد مالی را برای سال جاری و چندین سال ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کنند.
وضعیت سرمایه بانک در آینده نیز بر پایه طرح‌ها و برنامه‌های آتی آن نهاد پیش‌بینی می‌شوند. مثلا آیا آن بانک قصد دارد سود تقسیمی بپردازد یا نه و آیا می‌خواهد با بنگاه دیگر ادغام شود یا نه. تحلیل‌گران و ارزیابان بانک‌ها از کملز برای تحلیل روند، ترکیب سرمایه‌ها و درجه نقدشوندگی سرمایه‌ها بهره می‌گیرند.
این دسته از ارزیابی بانک‌ها به کیفیت سرمایه‌های بانک اختصاص دارد. کیفیت دارایی در صنعت بانکداری از اهمیت خاصی برخوردار است. اگر ارزش دارایی‌ها به سرعت و با شیب تندی کاهش یابند، هشداری است که نهاد مالی با ریسک‌های بالایی روبرو است. برای مثال، وام‌ها نوعی دارایی برای بانک‌ها هستند، لذا اگر پول بانک به افراد پرریسک (High-risk) پرداخت شود، موجب ضرر و زیان و لطمه مالی و آسیب به سلامت مالی بانک خواهد بود، و در نتیجه کل اقتصاد را با مشکل و حتی بحران روبه‌رو می‌سازد.
بازرسان (examiner) و کنترل‌کنندگان سلامت مالی بانک‌ها به سیاست‌های سرمایه‌گذاری‌های بانک‌ها و کم‌وکیف وام‌دهی آن‌ها همراه با ریسک‌های اعتباری هم‌چون ریسک نرخ بهره و ریسک نقدشوندگی و نقدینگی توجه خاص دارند. کیفیت و روند دارایی‌های عمده بانک بطور دائم به وسیله ایشان رصد و نظارت می‌شود. اگر در نهادی مالی روند ارزش دارایی‌های عمده او به خاطر ریسک اعتباری سیر نزولی به خود بگیرند، آنگاه آن بانک رتبه‌بندی و امتیاز کمتری کسب می‌کند.
قابلیت‌های مدیریتی به توانایی‌ها تیم مدیریتی نهاد مالی با شناسایی و سپس در پاسخ درست و به موقع و عکس‌العمل مناسب به «استرس‌های مالی» اندازه‌گیری و سنجش می‌شود. این مؤلفه برای ارزیابی سلامت بانک‌ها در کملز بستگی به کیفیت استراتژی کسب‌وکار یک بانک یا عملکرد مالی آن، کنترل‌های داخلی بانک دارد. در حوزه استراتژی کسب‌وکار و عملکرد مالی، ارزیابان و کنترل‌کنندگان بانک‌ها با بهره‌گیری از کملز به طرح‌ها و برنامه‌های چندسال آینده و آتی آن نهاد مالی دقت و توجه می‌نمایند. ازجمله به نرخ انباشت سرمایه، نرخ رشد و شناسایی ریسک‌های عمده آن بانک و مدیریت ریسک در آن بانک.
درباره کنترل‌های داخلی، آن‌ها به بررسی و آزمون توانایی بانک در توانایی‌های بانک در پیگیری‌های مسیر و شناسایی ریسک‌های بالقوه خود می‌پردازند. حوزه‌هایی که در این قسمت مورد بررسی قرار می‌گیرند شامل سیستم‌های اطلاعات، برنامه‌های حسابرسی، و ثبت و ضبط حساب‌ها می‌شود. سیستم اطلاعات ما را از یکدستی و یکپارچگی و درستی و امانت‌داری سیستم‌های کامپیوتری بانک برای حمایت از اطلاعات شخصی مشتریان مطمئن می‌سازد. برنامه‌های حسابرسی چک می‌کنند که آیا سیاست‌های بانک به درستی پیگیری و تعقیب شده‌اند. سرانجام، ثبت و ضبط حساب‌ها که باید بر پایه اصول حسابداری انجام شده باشند تا بتوانند اسنادی بر مبنا و پایه درست برای حسابرسی‌های قرار گیرند.
سود بانک‌ها به ارزیابی آن نهاد در تداوم حیات اقتصادی خود کمک می‌کند. یک بانک نیازمند آن‌است که بازده مناسبی داشته باشد تا بتواند عملیات خود را تداوم بخشد و قدرت رقابتی خود را حفظ کند. ارزیابان صنعت بانکداری به کمک کملز به ثبات سود‌ها و عایدات بانک‌ها، بازده دارایی‌های آن‌ها (ROA)، حاشیه بهره خالص net interest margin، [NIM]) و چشم‌انداز سود آینده و آتی بانک در شرایط سخت و ناگوار اقتصادی می‌پردازند.
در ارزیابی سود و عایدات بانک، بیشترین اهمیت را سود‌ها و عایدات اصلی و عمده و هسته‌ای (Core) دارا هستند. هسته سود‌ها و عایدات عبارتند از عایدات بلندمدت و پایدار و باثبات نهاد مالی که تحت تاثیر کم و کیف مخارج و هزینه‌های قبلی و گذشته بانک هستند و با توجه بدان‌ها ارزیابی می‌شوند.
برای بانک‌ها، نقدینگی از اهمیت خاص و بسزایی برخوردار است، چراکه فقدان سرمایه نقد و سرعت نقدشونده بانک‌ها را در نهایت با «هجوم بانکی» (bank run) مواجه می‌سازد. در سیستم کملز این مؤلفه سلامت بانکی با بررسی «ریسک نرخ بهره» و «ریسک نقدینگی» انجام می‌گیرد. نرخ‌های بهره بر سود‌ها و عایدات ناشی از بازار‌های سرمایه (بخش و قسمت کسب‌وکار بانک) اثرگذاری دارند. اگر بانک در معرض ریسک بهره بزرگی قرار داشته باشد، آنگاه سرمایه‌گذاری آن نهاد و ارزش پرتفوی وام‌های او با نوسانات و تلاطم‌ها روبرو می‌شوند. ریسک نقدینگی را می‌توان چنین تعریف کرد که به ریسکی گفته می‌شود که بانک یا نهاد مالی قادر نیست پاسخگوی نیازهای حال و آینده جریان نقدی خود باشد بدون آنکه این امر بر عملیات روزمره بانک اثرگذاری داشته باشد.
حساسیت آخرین دسته و گروه از معیار‌های ارزیابی سلامت بانکی است که اندازه‌گیری و سنجش تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری بانک در مقابله با ریسک‌های بانک یک نهاد مالی در مقابل ریسک‌های بازار می‌پردازد. برای مثال، ارزیابی بانک می‌تواند برای وام‌دهی به بخش انرژی، دارو و درمان، کشاورزی صورت گیرد. در اینجا، حساسیت منعکس‌کننده درجه آن‌است که کدام عایدات و سود‌ها تحت تاثیر نرخ‌های بهره، نرخ‌های ارز، و قیمت کالا‌ها (کامودیتی‌ها) واقع شده‌اند که تمامی این موارد را می‌توان با ضریب بتا یا خلاصه‌تر با بتا (Beta) بیان کرد.
برای هر یک از آن ۶ گروه یا عامل، عددی یا معیاری (score) یا امتیازی بین ۱ تا ۵ در نظر می‌گیرند. یک بهترین امتیاز را نشان می‌دهد و بیانگر آن‌است که نهاد مزبور از عملکردی قوی و مدیریت ریسک کارآمد برخوردار است. از طرف دیگر نمره ۵ ضعیف‌ترین عملکرد را حکایت می‌کند که هشداری است که به احتمال زیاد، بانک با عجز و شکست (Failure) و درماندگی مالی مواجه می‌شود و نیازمند اقدام عاجل برای مقابله با آن وضعیت باید باشد. اگر یک نهادی رتبه‌بندی وضعیت مالی او امتیاز و عددی بین ۱ تا ۵ باشد هر کدام تغییر و تعبیر خاص خود را دارند:
* امتیاز و رتبه ۱ دلالت برآن دارد که بانک مزبور از عملکردی قوی و سلامت مالی برخوردار بوده و مدیریت ریسک کارآمدی را در دست اجرا دارد.
* امتیاز و رتبه ۲ بدان معنی است که نهاد مالی مزبور از سلامت مالی برخوردار است هر چند نقاط ضعف معمولی و متوسطی نیز دارد.
* امتیاز و رتبه ۳ پیشنهادش آن‌است که نهاد مزبور نشان‌دهنده نگران، داشتن یک سرپرستی و هدایت و نظارت در ابعاد گوناگون است.
* امتیاز و رتبه ۴ حکایت از آن دارد که از سلامت مالی خوب و مناسبی برخوردار نیست، بنابراین، به خاطر مشکلات مالی جدی با ناایمنی مواجه است.
* امتیاز و رتبه ۵ نشانگر آن‌است که نهاد مزبور بطور بنیادی ناسالم بوده و از استحکام و بنیه قوی لازم برخوردار نیست و مدیریت ریسک در آنجا ناکافی و ناکارآمد است.
یک رتبه‌بندی با عددی بالاتر مانع و رادعی بر سر راه توانایی‌های بانک برای بسط و توسعه از طریق سرمایه‌گذاری، ادغام‌ها، اضافه کردن شعب است و هم‌چنین باید حق بیمه بیشتری به بیمه‌گر‌ها بپردازد.
احمد یزدان‌پناه؛ استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا(س)
