به گزارش ایبنا، " اعتبارسنجی"، فرآیندی است که با بررسی رفتار گذشته به تفکیک افراد خوش حساب و کم ریسک از افراد بدحساب و پر ریسک، می‌پردازد. این فرآیند با هدف ایجاد شفافیت و کاهش ریسک در ارائه خدمات مالی انجام می‌شود.
بدیهی است که می‌توان انتظار داشت با اجرای فرایند اعتبارسنجی به صورت اصولی و موثر، دسترسی آسان و کم هزینه به خدمات مختلف از جمله دریافت تسهیلات برای افراد خوش حساب و کم ریسک، فراهم باشد. در راستای رسیدن به این هدف، شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران به عنوان تنها شرکت اعتبارسنجی دارای مجوز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی با مشارکت کلیه بانک‌های کشور و برخی از شرکت‌های بزرگ بیمه و لیزینگ در آبان سال ۱۳۸۵ تاسیس شد. این شرکت با ارائه خدمات اعتبارسنجی به اشخاص حقیقی و حقوقی و همچنین بانک‌ها و موسسات مالی، به دنبال توسعه نظام اعتبارسنجی در ایران و افزایش سطح سواد مالی جامعه است.
از آن جایی که مردم ذینفعان نهایی اعتبارسنجی هستند، لحاظ کردن انتظارات آن‌ها در این فرایند برای فراهم کردن اعتماد و رضایتشان، ضروری است. در این گزارش تلاش شده است تا با مطالعه منابع مختلف و همچنین بررسی بازخورد‌های عموم جامعه، به مهمترین انتظارات مردم از اعتبارسنجی اشاره شود:
۱- امکان دریافت گزارش اعتباری و امتیاز اعتباری به صورت ساده و سریع فراهم باشد.
شرکت‌های اعتبارسنجی باید امکان دریافت گزارش و امتیاز اعتباری را از طریق پلتفرم‌های مختلف مانند وب‌سایت و نرم‌افزار موبایل فراهم کنند و اشخاص بتوانند از تغییرات مهم در گزارش اعتباری و امتیاز اعتباری خود مطلع شوند به طوری که تاثیر رفتار‌های مثبت و منفی را بر امتیاز اعتباری خود به خوبی حس کنند. امروزه در بسیاری از کشورها، دریافت گزارش اعتبارسنجی به صورت آنلاین و در کمتر از چند ثانیه امکانپذیر است. در کشور ما نیز اشخاص می‌توانند با مراجعه به آدرس https://etebarito.nics۲۴.ir/login و پس از احراز هویت، به گزارش اعتباری خود دسترسی داشته باشند.
۲- گزارش اعتباری شخص باید حاوی اطلاعات صحیح باشد.
از آن جایی که در فرایند محاسبه امتیاز اعتباری، از اطلاعات موجود در گزارش اعتباری استفاده می‌شود، لازم است که اطلاعات گزارش اعتباری صحیح باشد، زیرا در غیر این صورت امکان دارد امتیاز اعتباری شخص با سطح ریسک واقعی شخص، تفاوت داشته باشد و در نتیجه دارای دقت پایینی باشد. بنابراین، ضروری است که در گام اول، صحت و کیفیت داده‌های دریافت شده از تامین کنندگان داده توسط شرکت‌های اعتبارسنجی رصد شود و در گام بعدی، ورود اطلاعات به پایگاه داده شرکت اعتبارسنجی مطابق با یک قاعده منطقی و درست صورت پذیرد. (به طور مثال، باید تفاوت تسهیلات مربوط به حوادث غیرمترقبه مانند سیل و زلزله با دیگر تسهیلات با قاعده درستی، لحاظ شود.) همچنین، باید ساز وکاری برای اعلام خطا‌های موجود در گزارش اعتباری و رفع سریع آن‌ها توسط شرکت اعتبارسنجی فراهم شود و شرکت اعتبارسنجی نسبت به رفع آن‌ها با سرعت مناسب اقدام کند. البته این موضوع از طریق سامانه رسیدگی به اعتراضات شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران نیز فراهم شده است و اشخاص می‌توانند پس از دریافت و بررسی گزارش اعتباری خود، نسبت به اعلام وجود موارد مغایرت از طریق تماس با امور مشتریان به شماره ۸۷۷۰۰۵۰۰-۰۲۱ اقدام کنند.
۳- دلایل مهم کاهش امتیاز اعتباری کاملا مشخص باشد.
در راستای نیل به اهداف نهایی اعتبارسنجی، تنها ارائه عدد امتیاز اعتباری کافی نیست بلکه لازم است تا مهمترین دلایلی که باعث شده است تا شخص، امتیازی کمتر از امتیاز حداکثری را کسب کند، مشخص باشد تا به وسیله آن، رفتار خود را اصلاح کند حتی ممکن است که شخص به این وسیله از وجود یک خطا در گزارش اعتباری خود مطلع شود و برای اصلاح آن اقدام کند. در واقع در اعتبارسنجی، شفافیت و توضیح‌پذیری امتیاز اعتباری از شروط اصلی محسوب می‌شود.
۴- مردم انتظار دارند بهترین و ساده‌ترین راه‌های افزایش امتیاز اعتباری خود را بدانند.
امروزه با گسترش کاربرد اعتبارسنجی در حوزه‌های مختلف نظیر تسهیلات، چک، معاملات، بیمه، خرید اقساطی، دریافت کارت بازرگانی و موارد دیگر، اهمیت امتیاز اعتباری برای اشخاص دوچندان شده است. از همین رو اشخاصی که دارای امتیاز اعتباری مطلوبی نیستند، نیاز دارند تا بهترین و سریعترین راه افزایش امتیاز اعتباری خود را بدانند. این موضوع موجب شده است تا بعضاً در گزارش‌های اعتباری، راه‌های افزایش امتیاز اعتباری نیز ارائه گردد. علاوه بر این موضوع، اشخاص می‌توانند از طریق بررسی گزارش اعتباری خود و مطالعه دلایل کاهش امتیاز و یا حتی تماس با واحد امور مشتریان شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران، نسبت به این موضوع، اطلاعات بیشتری کسب کنند.
۵- تغییر رفتار شخص با سرعت مناسب در گزارش و امتیاز اعتباری لحاظ شود.
با توجه به این که برخی از متغیر‌های تاثیرگذار در امتیاز اعتباری، آخرین وضعیت شخص در گزارش اعتباری را در نظر می‌گیرند، لازم است تا حد امکان، رفتار‌های شخص با سرعت مناسب در گزارش اعتباری، ثبت شود و در امتیاز اعتباری آن‌ها لحاظ شود. این موضوع به خصوص برای افرادی که به دلیل رفتار نامناسب در گذشته، امتیاز اعتباری پایینی دارند، اهمیت بیشتری دارد تا با اصلاح رفتار خود، بخشی از کاهش امتیاز اعتباری خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن جبران کنند. لازم به ذکر است که بخش عمده‌ای از دلایل کاهش امتیاز اعتباری، به علت رفتار اعتباری شخص در طول یک بازه زمانی یک یا چندساله است و برای افزایش امتیاز اعتباری، ضرورت دارد تا شخص، رفتار اعتباری مناسبی را در یک بازه زمانی قابل توجه، داشته باشد.
۶- امتیاز اعتباری نباید تبعیض‌آمیز باشد.
یکی از اهداف مهم در اعتبارسنجی و ارائه امتیاز اعتباری، برقراری عدالت اجتماعی و فراهم کردن فرصت‌های برابر در جامعه می‌باشد؛ بنابراین با توجه به ضرورت امکان دسترسی همه اشخاص به بالاترین امتیاز ممکن و اصلاح عادات نامناسب کاهنده امتیاز، متغیر‌هایی نظیر جنسیت، مذهب، وضعیت تاهل، محل تولد و معلولیت یا کم‌توانی جسمی که ارتباطی با رفتار شخص ندارند، نباید در امتیاز اعتباری آن‌ها تاثیر بگذارند. این موضوع به حدی اهمیت دارد که در کشور‌های مختلف لحاظ نکردن این گونه متغیر‌ها در اعتبارسنجی به عنوان قانون، لازم‌الاجرا می‌باشد.
۷- گزارش اعتباری و امتیاز اعتباری باید جامع باشد.
تلاش شرکت‌های اعتبارسنجی بر این است تا همه رفتار‌های اشخاص را که در اعتبارشان تاثیر دارند در محاسبه امتیاز اعتباری لحاظ کنند. در واقع لازم است که همه رفتار‌های مثبت و منفی تاثیرگذار در اعتبار شخص، در امتیاز اعتباری او محاسبه شود. این موضوع از ۲ جهت اهمیت دارد: ۱- در این حالت، امتیاز اعتباری دقیقتر محاسبه می‌شود، به این دلیل که تمامی رفتار‌های شخص در گذشته مورد بررسی قرار می‌گیرد. ۲- پوشش امتیاز اعتباری افزایش می‌یابد. به طور مثال، در صورت عدم وجود سابقه دریافت تسهیلات توسط شخص، می‌توان از داده‌های جایگزین مانند پرداخت قبوض، نقد شدن چک، خرید از شرکت‌های BNPL، پرداخت اجاره و عوارض شهرداری برای محاسبه امتیاز اعتباری استفاده کرد.
در مدل جدید امتیاز اعتباری شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری، علاوه بر اطلاعات تسهیلات بانکی، شاخص‌های جامع و وسیعی نظیر اطلاعات چک، مالیات، محکومیت‌های مالی، صدک درآمدی و موارد دیگر نیز در محاسبه امتیاز اعتباری اشخاص موثر خواهد بود تا به این ترتیب هر ایرانی دارای یک امتیاز اعتباری باشد.
البته باید توجه شود که افزایش پوشش امتیاز اعتباری نباید به بهای کاهش کیفیت و دقت امتیاز باشد چرا که ارائه امتیاز اعتباری غیردقیق به اشخاص خوش‌حساب به ویژه کسانی که سابقه دریافت تسهیلات ندارند، می‌تواند مانعی برای دریافت خدمات توسط آن‌ها شود و وضعیت آن‌ها را تضعیف کند.
همچنین، در راستای افزایش جامعیت داده‌های موجود از شخص، لازم است تا منابع اطلاعاتی جدید و مرتبط، شناسایی و نسبت به دریافت داده از این منابع اقدام شود. در برخی موارد، ساخت پایگاه داده از پرداخت‌های غیررسمی (مانند پرداخت اجاره) توسط سازمانها، ضروری است.
۸- عملکرد مدل امتیاز اعتباری به صورت دقیق بررسی شود و به صورت منظم مورد بازبینی قرار گیرد.
ضرورت دارد مدل امتیاز اعتباری مطابق با آخرین تجربیات دنیا ساخته شود تا خطای مدل، حداقل و پوشش آن حداکثر، باشد. البته ممکن است مدل امتیاز اعتباری در اوایل به کارگیری آن، دارای خطا باشد و یا این که با گذشت زمان و تغییر شرایط، مدل فعلی، کارایی لازم را برای پیش بینی ریسک افراد نداشته باشد. برای رصد این موارد، لازم است که عملکرد مدل به صورت منظم مورد بازبینی قرار گیرد تا ایرادات مدل فعلی، اصلاح و یا در صورت لزوم، مدل جدیدی برای امتیاز اعتباری مطابق با شرایط جدید ساخته شود.
۹- امنیت و حفظ محرمانگی اطلاعات به خوبی لحاظ شود.
با توجه به وجود اطلاعات جامع در پایگاه داده‌های اعتبارسنجی، همواره موضوع امنیت و حفظ محرمانگی، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ بنابراین لازم است اطلاعات اشخاص در شرکت اعتبارسنجی به خوبی حراست و از افشای این اطلاعات نیز جلوگیری شود. همچنین شرط لازم برای استعلام و دریافت گزارش و امتیاز اعتباری هر شخص، اعلام رضایت و کسب اجازه او می‌باشد. علاوه بر این موضوع، اشخاص باید امکان اطلاع از استعلام کسب و کار‌های مختلف از خود را داشته باشند.
۱۰- محصولات اعتبارسنجی باید به حدی هوشمند و متنوع باشند که نقش انسان در اعتبارسنجی به حداقل برسد.
محصولات اعتبارسنجی باید تا حد امکان از قضاوت‌های شخصی که امکان سوگیری و تبعیض دارند، جلوگیری کند و سرعت ارائه خدمات را افزایش دهد یعنی فاصله زمانی درخواست تسهیلات تا دریافت آن را به حداقل برساند. جلب اعتماد وام‌دهندگان، دولت و دیگر شرکت‌های ارائه کننده محصولات و خدمات، از دیگر الزامات این موضوع است. امروزه در بسیاری از کشورها، فرآیند اعتبارسنجی و دریافت تسهیلات تا حد زیادی سیستمی می‌باشد.
۱۱- امتیاز اعتباری سخت گیرانه محاسبه نشود و تغییرات امتیاز، منطقی باشد.
منظور از امتیاز اعتباری عادلانه، نبود سخت‌گیری در فرآیند محاسبه آن است. به عبارت دیگر با کوچکترین رفتار نامناسب، امتیاز شخص نباید به شدت کاهش پیدا کند و نوسانات امتیاز اعتباری باید منطقی باشد به طوری که با رفتار مناسب، امکان دستیابی به بهترین امتیاز‌های ممکن فراهم باشد و شخص در تله امتیاز اعتباری پایین برای مدتی طولانی گرفتار نشود. همچنین، نوسانات شدید در امتیاز اعتباری ممکن است باعث سردرگمی افراد شود.
۱۲- اعتبارسنجی باید فراتر از مرز‌ها نیز کاربرد داشته باشد.
امروز به واسطه پیشرفت فناوری و افزایش ارتباطات، اشخاص اقدام به توسعه روابط خود کرده و گام را فراتر از مرز‌های یک منطقه یا یک کشور نهاده‌اند. در اعتبارسنجی نیز شرایط باید به گونه‌ای مهیا شود تا اشخاص قادر باشند با استفاده از گزارش اعتباری کشور خود، در کشور‌های مختلف، خدمات دریافت کنند. امروزه در بسیاری از کشورها، امتیاز اعتباری اشخاص قابل ارائه در سایر کشورهاست و اشخاص می‌توانند نسبت به برخورداری از سایر خدمات اجتماعی و یا انجام معامله در سایر کشورها اقدام کنند. برقراری ارتباط موثر شرکت اعتبارسنجی با شرکت‌های مشابه در دیگر کشورها، لازمه تحقق این امر است.
۱۳- منابع آموزشی در زمینه محصولات اعتبارسنجی برای عموم فراهم باشد.
لازمه استفاده درست و به قاعده از یک محصول، داشتن دانش کافی درباره آن است، بنابراین لازم است که آموزش‌های کافی برای استفاده از محصولات اعتبارسنجی در اختیار عموم قرار گیرد. به طور مثال، لازم است منابع آموزشی در زمینه نحوه بهبود امتیاز اعتباری و عوامل موثر بر آن برای قشر‌های مختلف جامعه حتی کودکان و نوجوانان، فراهم شود.
۱۴- سیستم ارتباط با مشتریان به صورت موثر فعال باشد.
گاهی اوقات لازم است که برای برخی مسائل خاص، امکان برقراری ارتباط مستقیم با شرکت اعتبارسنجی از طریق سامانه CRM، پیام کوتاه، ایمیل، تماس تلفنی و روش‌های دیگر وجود داشته باشد و به سوالات طرح شده به سرعت پاسخ داده شود.
سخن آخر
در این مقاله، انتظارات مردم از اعتبارسنجی مطرح شد و تامین نشدن هر کدام از آن‌ها سبب می‌شود تا ارائه کامل و مطلوب خدمات اعتبارسنجی در سطح جامعه میسر نباشد. شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران در راستای تحقق رسالت خود که همان ایجاد اعتماد در بازارها، اقتصاد و جامعه است، قصد دارد با ایجاد تنوع در منابع اطلاعاتی، محصولات و بازارها، به عنوان نهاد اعتماد و نماد اعتبار تبدیل شود به گونه‌ای که استعلام از این شرکت، نشانه یک معامله مطمئن و نماد اعتمادبخش تعاملات باشد. همچنین، این شرکت در نظر دارد به عنوان ضلع سوم هر تعامل اقتصادی و هر تصمیم اعتباری ایفای نقش کند و در این راستا به سه ارزش بنیادین "رعایت محرمانگی"، "دقت و درستی" و "بی طرفی"، پایبندی کامل دارد.
