رشد صادرات غیرنفتی با راه‌اندازی بازار ارز تجاری/ نقش بازار غیررسمی کم‌رنگ می‌شود

به گزارش خبرنگار ایبنا، در سال‌های اخیر، نوسانات نرخ ارز و مشکلات تأمین ارز مورد نیاز برای واردات و رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، از چالش‌های اساسی اقتصاد ایران بوده است. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به‌منظور مدیریت بهتر بازار ارز و کاهش نوسانات، اقدام به راه‌اندازی بازار ارز تجاری (توافقی) کرده است.

این بازار که از ۲۴ آذرماه ۱۴۰۳ فعالیت خود را به صورت رسمی در مرکز مبادله ارز و طلای ایران آغاز کرده است، محلی برای مبادله ارز بر اساس نرخ توافقی و حاصل عرضه و تقاضا است که همواره از خواسته‌های فعالان اقتصادی، به ویژه تولیدکنندگان و صادرکنندگان بوده است.

اهداف اصلی بانک مرکزی در راه‌اندازی بازار ارز تجاری

کشف نرخ بر اساس عرضه و تقاضا

سازوکار کشف نرخ در بازار ارز تجاری بر اساس تطابق میانگین قیمت پیشنهادی متقاضیان و عرضه‌کنندگان عمل می‌کند. در این روش، نرخ ارز به‌صورت کاملاً خودکار و سیستمی و بدون دخالت دستوری هیچ فرد یا نهادی تعیین می‌شود. بانک مرکزی تأکید کرده است که تنها به عنوان بازارساز در این بازار حضور دارد و هیچ گونه مداخله‌ای برای کنترل دستوری قیمت‌ها انجام نخواهد داد. به عبارت دیگر، با راه‌اندازی بازار ارز تجاری، برای اولین بار در تاریخ اقتصاد ایران، یک بازار آزاد رسمی ارز ایجاد شده است که معاملات آن بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا و به‌صورت کاملاً شفاف انجام می‌شود.

اطمینان‌بخشی نسبت به ایفای تعهدات

در بازار ارز تجاری، پیش از انجام هر معامله، بانک به عنوان کارگزار از وجود منشأ ارز اطمینان حاصل می‌کند. همچنین، معادل ریالی ارز مورد معامله، پیش از انجام معامله به حساب واسطه‌ای در مرکز مبادله ارز و طلای ایران واریز می‌شود. این سازوکار باعث افزایش اطمینان خریداران و فروشندگان نسبت به ایفای تعهدات طرف مقابل می‌شود و ریسک عدم انجام تعهدات را به حداقل می‌رساند.

کاهش مدت زمان تخصیص ارز

در سال‌های اخیر، افزایش تقاضا برای ارز باعث طولانی شدن زمان تخصیص ارز و ایجاد مشکلاتی در تسویه ریالی و ارزی معاملات شده بود. اما در بازار ارز تجاری، با تعیین نرخ به‌صورت توافقی، هم صف تقاضا کاهش یافته و هم عرضه ارز افزایش پیدا کرده است. این موضوع به کاهش زمان تخصیص ارز منجر شده است. بانک مرکزی اعلام کرده است که تسویه ریالی معاملات در این بازار بر اساس قاعده T+۱ (یعنی یک روز کاری پس از انجام معامله) و تسویه ارزی حداکثر بین ۷ تا ۱۴ روز انجام می‌شود. علاوه بر این، عملکرد کارگزاری‌ها، صادرکنندگان و واردکنندگان از نظر زمان تسویه ارزی بررسی می‌شود و ادامه فعالیت آنها منوط به عملکردشان در این زمینه است. بانک مرکزی برای بازیگرانی که باعث افزایش مدت زمان تسویه شوند، اقدامات تنبیهی در نظر گرفته است.

تقویت تولید و صادرات کشور

بازار ارز تجاری نقش مهمی در تقویت تولید و صادرات کشور ایفا می‌کند. با افزایش نرخ رفع تعهد ارز صادراتی، سودآوری تولید و صادرات بیشتر شده و فرصت‌های جدیدی برای بخش خصوصی ایجاد می‌شود. از سوی دیگر، بهبود تأمین ارز مورد نیاز بخش تولیدی، برخی موانع تولید را برطرف کرده و به رشد تولید داخلی کمک می‌کند.

افزایش صادرات، خود باعث افزایش درآمد‌های ارزی و بهبود تراز تجاری کشور خواهد شد.

افزایش پیش‌بینی‌پذیری بازار ارز و امکان برنامه‌ریزی مالی

بانک مرکزی اعلام کرده است که به زودی ابزار‌هایی مانند سلف و پیمان آتی نیز در بازار ارز تجاری ارائه خواهد شد. این ابزار‌ها به فعالان اقتصادی امکان برنامه‌ریزی مالی بر اساس نرخ ارز را می‌دهند و ریسک و نااطمینانی آنها را کاهش می‌دهند.

کاهش هزینه‌های مبادلاتی

با افزایش شفافیت در مبادلات ارزی، کارمزد نقل و انتقالات نیز به‌صورت شفاف تعیین می‌شود. در گذشته، صادرکنندگان و واردکنندگان مجبور بودند کارمزد‌های متفاوت و گاه بالایی به واسطه‌ها پرداخت کنند، اما در بازار ارز تجاری، واسطه‌ها حذف شده و مبادلات به‌صورت مستقیم بین خریداران، فروشندگان، بانک‌ها و کارگزاران انجام می‌شود. این موضوع منجر به کاهش هزینه‌های مبادلاتی شده است.

تقویت قدرت تنظیم‌گری بانک مرکزی

با راه‌اندازی بازار ارز تجاری، انگیزه صادرکنندگان برای بازگرداندن ارز افزایش یافته است. این افزایش عرضه ارز، ذخایر ارزی بانک مرکزی را تقویت کرده و به ثبات بازار ارز کمک می‌کند.

وقتی ذخایر ارزی افزایش یابد و معاملات در یک بستر رسمی، شفاف، کارآمد و تحت نظارت بانک مرکزی انجام شود، قدرت تنظیم‌گری سیاستگذار ارزی نیز بیشتر خواهد شد. سازکار بازار ارز تجاری به گونه‌ای است که ابزار‌های متنوعی را برای مدیریت بهتر بازار ارز در اختیار بانک مرکزی قرار می‌دهد و قطعا با توسعه این بازار شاهد اثرگذاری بالاتر سیاست‌های ارزی خواهیم بود.

مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در این باره می‌گوید: به دلیل پایین بودن نرخ ارز، تمایل به واردات بیشتر از صادرات بود و تقاضا در این بخش را افزایش می‌داد؛ حالا با راه‌اندازی بازار ارز تجاری می‌توان شاهد این موضوع بود که هم تقاضای واردات کنترل شود و هم عرضه حاصل از صادرات افزایش یابد که در هر دو حالت دست بانک مرکزی برای مدیریت ارز بازتر خواهد شد.

یکپارچه‌سازی بازار ارز و حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز

حرکت به سمت ارز تک‌نرخی و شناور مدیریت شده، یکی از اهداف اصلی بانک مرکزی است و راه‌اندازی بازار ارز تجاری گامی مهم در جهت تحقق این هدف است. با یکپارچه‌سازی بازار ارز، سوءاستفاده از رانت اختلاف نرخ‌های ارز و فساد‌های مرتبط با آن کاهش می‌یابد.

پیام باقری، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران، با تاکید بر این موضوع گفت: مرکز مبادله ارز تجاری بر اساس نظام عرضه و تقاضا فعالیت و به کشف قیمت واقعی ارز کمک می‌کند. این اقدام گامی به سوی ارز تک‌نرخی است که همواره هدف اصلی ما در بخش خصوصی بوده است.

کاهش رانت و فساد

در سال‌های اخیر، اختلاف نرخ‌های ارز باعث ایجاد رانت و فساد شده است. برخی واردکنندگان کالا‌ها را با نرخ‌های ترجیحی وارد کرده و با نرخ بازار آزاد می‌فروختند. حتی در برخی موارد، کالا‌ها پس از واردات، دوباره از کشور خارج می‌شدند. بازار ارز تجاری با حذف این رانت‌ها، از شکل‌گیری چنین فساد‌هایی جلوگیری می‌کند.

احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی در این خصوص گفت: ین رانت به‌تدریج با سیاست جدید ارزی از بین می‌رود و همچنین با شرایط جدید، صادرکننده دیگر این تصور را نمی‌کند که به واردکننده رانت می‌دهد و صادرکنندگان همه ارز خود را در بازار توافقی می‌فروشند. تاکنون یک‌سری کالا‌ها با ارز نیمایی وارد می‌شد، اما بر مبنای نرخ ارز بازار آزاد فروخته می‌شد، در این‌جا سود نصیب واردکننده می‌شد. اما بانک مرکزی با اعمال سیاست جدید ارزی، می‌تواند با نظارت و مدیریت باعث تنظیم بازار ارز شود و از توزیع رانت جلوگیری کند.

کمک به رشد بازار سرمایه

معامله ارز حاصل از صادرات در بازار ارز تجاری، سودآوری بنگاه‌های اقتصادی از جمله شرکت‌های بورسی را افزایش می‌دهد. در سال‌های اخیر، کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه باعث کاهش تمایل به سرمایه‌گذاری در این بازار شده بود. اما بازار ارز تجاری می‌تواند به عنوان یک سکوی پرتاب، زمینه رشد بازار سرمایه را فراهم کند.

آمار معاملات بازار ارز تجاری در سال ۱۴۰۳ (نیازمند به‌روزرسانی)

معاملات بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران از ابتدای فعالیت تا روز ۱۲ اسفندماه، بر اساس ارزش دلاری ۴ میلیارد و ۸۰۶ میلیون دلار بوده است.

حجم کل معاملات این بازار نیز به تفکیک نوع ارز، ۶ میلیارد و ۹۹۹ میلیون درهم، یک میلیارد و ۸۴۶ میلیون دلار، پنج میلیارد و ۹۵۳ میلیون یوآن، ۲۲۶ میلیون یورو و ۳۴۲ میلیون روبل بوده است.

طی این دوره ۱۷ هزار و ۳۹۱ معامله در نتیجه ۲۷ هزار و ۳۴۹ ثبت سفارش به روش معاملاتی جورسازی (مچینگ) انجام گرفته است.

همچنین تعداد ۷ هزار و ۵۳۸ بازرگان طی دوره مذکور معاملات خود را از طریق کارگزاران یا بانک‌های عامل در این سامانه انجام داده‌اند.

نتیجه‌گیری

راه‌اندازی بازار ارز توافقی توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، اقدامی مؤثر در جهت مدیریت بهتر بازار ارز، کاهش رانت، افزایش شفافیت و تأمین نیاز‌های ارزی کشور بوده است. بدون شک تعمیق و گسترش این بازار در میان مدت و بلند مدت باعث کاهش اثرگذاری بازار غیررسمی ارز شده و به ثبات اقتصادی و توسعه تجارت کشور کمک خواهد کرد.