به گزارش ایبِنا، پول دیجیتال مفهوم گسترده‌ای دارد. پول‌های مجازی و پول‌های رمزنگاری شده نمونه‌هایی از پول‌های دیجیتال هستند. پول رمزنگاری شده نوعی پول غیرمتمرکز دیجیتالی و مقررات گذاری نشده محسوب می‌شود که برای استفاده در مبادلات طراحی شده است.
در یک طبقه‌بندی کلی، پول دیجیتال به دو بخش پول دیجیتال بانک مرکزی Central Bank Digital Currency (CBDC) و پول دیجیتال خصوصی Private Sector Digital Currency (PSDC) تقسیم می‌شود. پول‌های دیجیتال خصوصی به تدریج نقش جدی در معاملات اقتصادی و گردش مالی کشورها پیدا خواهند کرد. اما رواج بدون نظارت این نوع پول در کشور مخاطراتی را در اقتصاد به همراه خواهد داشت و در ابعاد وسیعتر علاوه بر ریسک سیستمی، می‌تواند روی تورم نیز تاثیرگذار باشد.
از طرفی پول دیجیتال می‌تواند تاثیرات مثبتی بر اقتصاد و رونق تجارت الکترونیک و ایجاد فرصت‌های شغلی داشته باشد. بیت‌کوین مثالی از یک پول دیجیتال خصوصی بر بستر بلاک چین عمومی است که با افزایش قیمت شدید و نوسانات بالا، توجه زیادی را به خود معطوف کرده است. اما تاکنون هیچ دولتی بیت کوین را به عنوان پول به رسمیت نشناخته است.
سیاست‌های اتخاذ شده در خصوص پول مجازی به دو دیدگاه متفاوت در خصوص اینگونه پول‌ها بستگی دارد. برخی پول مجازی را کالا و سرمایه می‌دانند و برخی دیگر آن را شبیه پول تلقی می‌کنند که هر کدام رویکرد متفاوتی را به همراه دارند. کشورهای مختلف در مواجهه با این مقوله متفاوت عمل کرده‌اند و بعضی کشورها هنوز موضع مشخصی ندارند.
اگر ارزهای مجازی را پول تلقی کنیم قاعدتا باید ادبیات مالی و پولی بر آنها حاکم باشد که در اینصورت نمی‌توان از اهمیت حضور بانک مرکزی جهت تدوین مقررات چشم پوشی کرد. اما چالش اصلی آنجاست که چون ماهیت و ذات پول‌های مجازی با مقررات و ساختار پول‌های قاعده‌مند هیچ سنخیتی ندارد، برخورد یکسان، با ماهیت اصلی این نوع پول در تناقض است. بنابراین برای مقررات گذاری در این زمینه باید مطالعات گسترده‌ای صورت گرفته و همراهی و همکاری نهادهای ذیربط را می‌طلبد.
در پول دیجیتال از فناوری‌هایی مانند بلاکچین یا دفاتر کل توزیع شده استفاده می‌شود. اما پول دیجیتال بانک مرکزی لزوما از تکنولوژی دفاتر کل توزیع شده استفاده نمی‌کند. بلاکچین یک دفتر دیجیتال توزیع شده و غیر قابل دستکاری است و به طور مداوم تراکنش‌های رخ داده را برای همه نودهای عضو در شبکه ارسال می‌کند.
نودهای متعدد به ترتیب و با رمزنگاری به یکدیگر متصل هستند و هر یک از این نودها حاوی اطلاعات مربوط به طرفین یک تراکنش است. در این شبکه همه بلاک‌های تراکنش، تایید شده و دارای اعتبار هستند. در واقع بلاکچین یک منبع راستی‌آزمایی است.
نودهای عضو در یک شبکه بلاکچین برای توافق بر محتوای دفترکل، از یک پروتکل اجماعی استفاده کرده و از هش‌های رمزگذاری و امضاهای دیجیتال برای حصول اطمینان از جامعیت تراکنش‌ها استفاده می‌کنند. این وفاق و اجماع تضمین کننده این است که دفاتر به اشتراک گذاشته شده دقیقا یکسان بوده و به این صورت ریسک تراکنش‌های تقلبی کاهش می‌یابد؛ زیرا برای تقلب، دستکاری باید در مکان‌های متعدد و دقیقا در یک آن واحد رخ دهد.
هش‌های رمزگذاری باعث می‌شود کوچکترین تغییر در ورودی تراکنش منجر به یک هش متفاوت شود، که نشان‌دهنده ورودی تراکنش نامعتبر است. همچنین امضای دیجیتال تضمین‌کننده هویت مبدا تراکنش‌هاست که با کلید خصوصی علامت گذاری می‌شود.
در یک طبقه‌بندی کلی، بلاک چین به دو نوع عمومی و خصوصی تقسیم می‌شود و شرکت‌کنندگان در شبکه بر اساس نوع سیستم می‌توانند افراد، سازمان‌ها، ارگان‌های دولتی و یا ترکیبی از همه این انواع باشند. اما همه متفق بر پروتکل‌های اجماعی شبکه هستند.
فناوری بلاکچین، زمینه انتقال فوری، بدون واسطه و بسیار کم هزینه پول را فراهم ساخته و باعث تسهیل روابط کارگزاری بین‌المللی جهت افتتاح اعتبارات اسنادی، حوالجات و ضمانت‌نامه‌ها گردیده است. ذکر این نکته ضروری است که کاربردهای تجاری فناوری بلاک چین بسیار فراتر از پول دیجیتال و به طور کلی صنایع خدمات مالی است. این تکنولوژی باعث انقلابی گسترده در صنایع مختلف شده است.
در خصوص مزایا و مخاطرات پول دیجیتال خصوصی نظرات متفاوتی وجود دارد. این نوع پول از یک سو به دلیل تمرکززدایی و حذف واسطه، باعث جریان آزاد نقل و انتقال پول و رونق تجارت الکترونیک می‌گردد. از سوی دیگر، به دلیل پنهان ماندن منبع پول و هویت خریدار و فروشنده در پول‌های مجازی و عدم نظارت یک نهاد مشخص بر تراکنش‌ها، امکان پولشویی و سوءاستفاده‌های دیگر وجود دارد. از این رو، برخورد هوشمندانه و به موقع بانک مرکزی در خصوص مقررات گذاری پول‌های مجازی، جهت جلوگیری از ضررهای احتمالی در آینده ضروری است.
اما در خصوص پول دیجیتال بانک مرکزی، عده‌ای از اقتصاددانان بر این باورند که پول دیجیتال بانک مرکزی دارای پتانسیل برای کنترل سطح تورم در بلندمدت است. در واقع بانک مرکزی با انتشار پول دیجیتال خود می‌تواند باعث ایجاد شفافیت بر روی مکانیسم‌های سیاست پولی شود.
همچنین به علت قابلیت بالای کنترل پذیری پول دیجیتال امکان برنامه‌ریزی روی آن بیشتر می‌شود و این می‌تواند باعث افزایش ثمربخشی و شفافیت مکانیسم‌های سیاست پولی بانک مرکزی شود. علاوه بر این، انتشار پول دیجیتال توسط بانک مرکزی باعث امنیت سیستم مالی و افزایش شمولیت مالی می‌گردد. بر این اساس، به نظر می‌رسد با تحولات روز افزون و پُرشتاب تکنولوژی در زمینه پولی نمی‌توان از روند فراگیر شدن پول مجازی جلوگیری کرد؛ اما می‌توان با آسیب‌شناسی این موضوع به دنبال یافتن راه‌های بهره‌مندی از این نوآوری بود.
زهرا لطیفی؛ کارشناس بانکداری الکترونیک
