به گزارش ایبِنا، کمپین جهانی «هفته سرمایه‌گذار» هر سال به مدت یک هفته در ماه اکتبر با نظارت آیسکو برگزار می‌شود و نهادهای نظارتی و مشارکت‌کنندگان در این رویداد به انعکاس ابتکارات، نوآوری‌ها و اقدامات انجام شده در حوزه‌های آموزش سواد مالی و حمایت از سرمایه‌گذاران می‌پردازند. شعار سازمان بورس و اوراق بهادار برای «هفته جهانی سرمایه گذار» که به آیسکو اعلام شده، «اگر به فکر سرمایه‌گذاری با بازدهی خوب هستید، دانش مالی کسب کنید» است.
احمد یزدان‌پناه اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س) در هفته جهانی سرمایه‌گذار در یادداشتی اختصاصی برای ایبِنا به بررسی اصلاح بازار سهام پرداخت و از ترس های این اتفاق مهم در اقتصاد کشور نوشت که در ادامه می‌خوانید:
بازار سهام در دو و سه هفته قبل با ریزش شاخص، باز بحث «اصلاح» قیمتی را داغ کرد. دلیل قانع کننده و به قول بورسی ها بنیادی برای این اصلاح به صحنه نیامد جز اینکه بدرستی گفته شد هر صعودی برای همیشه نیست همانطور که هر نزولی. خروج نقدینگی از بورس و خروج پول های حقیقی نماگری برای آنست که عنوان تحلیل برخی از اهل فن را بپذیریم که «ترس به بورس بازگشت». البته این ترس همان نگرانی فعالان بازار سهام از شایعه افزایش نرخ بهره بانکی و ابهام در فرجام برجام و یکی دو عامل دیگر بود. این ترس ها و دغدغه ها موجب شد که «رفتار هیجانی» احتمالی سرمایه گذاران بازار را با نااطمینانی بیشتری همراه کند. در این یادداشت مراد آنست بطور خلاصه و ساده به اهمیت رفتار سرمایه گذاران در زمان «اصلاح» شاخص بورس با تکیه بر تأثیر دو شکل دهنده اصلی رفتار آنان یعنی «ترس» و «طمع» اشاره شود.
در وال استریت گفته ای معروف و قدیمی است که می گوید «بازار های مالی بر دو محور، یعنی دو هیجان قدرتمند، «ترس» و «طمع» می‌چرخند. سرمایه گذار قدر و نامی بورس که شهرت جهانی دارد، وارن بافت در نامه ای در سال ۱۹۸۶ به سهامداران شرکت خود نوشت «گاه و بی گاه شاهد طغیان و جولان دو بیماری بشدت مسری، «ترس» و «طمع» هستیم، چیزی که بین اهالی و جامعه سرمایه گذاری همیشه رخ خواهد داد. » این رفتار هیجانی سرمایه گذار که بیشتر از همه از ترس و طمع او ناشی می شود، مسئول بالا رفتن سرسام آور قیمت سهام در یک بازار سهام رو به افزایش و صعودی یعنی «بازار گاو نشان» (Bull market) و پس از آن مسئول ریزش و سقوط قیمت سهام در بازار «خرس نشان» است.
در بازار سهام برای برخی شرایط بازار از نماد بعضی حیوانات استفاده می شود؛ برای مثال با توجه به نحوه حمله گاو وقتی بازار به باور و انتظار سرمایه گذاران روند صعودی بخود خواهد گرفت عنوان «بازار گاوی» و بر عکس آنرا «بازار خرسی» می گویند. من در کلاس «اقتصاد مالی» خود پیشنهاد «بازار گاو نشان» و «خرس نشان» را مطرح می کنم شبیه «آدامس خروس نشان». وقتی طمع و آز و ولع بر رفتار سرمایه گذار سلطه پیدا می کند می گویند «بازار خوکی» شده است (Pig market). پس شاید این پیشنهاد بتواند تعدیلی باشد.
چگونه طمع بر قیمت سهام و بازده ها اثر می گذارد؟
جف بروس، مدیرعامل آمازون زمانی از وارن بافت پرسیده بود «تز شما درباره سرمایه گذاری بسیار ساده است، چرا هر کس عیناً از شما آنرا کپی نمی کند». او جواب داده بود، «زیرا هیچکس نمی خواهد پله به پله ثروتمند شود». جواب بافت گویای عصاره «طمع» در رفتار سرمایه گذاری‌هاست. سرمایه گذاران می خواهند که به سرعت سود عایدشان شود و این بازارهای «گاو نشان» هستند که فرصت خوبی را بر کسب سود در یک دوره زمانی کوتاه در اختیار آنها می گذارد. وقتی قیمت ها روند صعودی پیدا می کنند، مردم بیشتر و بیشتری پول بیشتر و بیشتری را برای سرمایه گذاری در سهام اختصاص می دهند. قیمت سهام هم از قانون عرصه و تقاضا تبعیت می کند. با بالا رفتن تقاضا (پول بیشتر)، قیمت سهام بالاتر می روند و سودها رشد می کنند. رشد و فزونی سودها موجب طمع بیشتر شده و پول بیشتر وارد شده برای سرمایه گذاری یا خرید بیشتر به بورس ها و بازار سهام، قیمت ها را بیش از حد (حد آن چیست؟) بالا می برد. با اوج گرفتن قیمت سهام یا دارایی ها دیگر در بازارهای مالی بازار با «حباب قیمتی» مواجه می شود، یعنی قیمت ها از «ارزش ذاتی» و یا بنیادی خود فاصله زیادی می گیرند. مثل تمام حبابها سرانجام حباب دارایی ها هم می ترکند و قیمت ها سقوط می کنند. لذا سرمایه گذارانی که سهام خود را در قیمت ها بسیار بالا خریده بودند با «اصلاح» بازار سهام دچار ضرر و زیان های سنگینی می شوند.
چگونه ترس بر قیمت سهام و بازده ها اثر می گذارد؟
وقتی قیمت یک دارایی مثل سهم داغ داغ شود، سرانجام بازار آن را «اصلاح» می کند. ظهور و بروز بازارهای «خرس نشان» (بازارها با روندی کاهشی در قیمت ها) می تواند بعلت عوامل متعددی صورت گیرد، اما بیشترین عامل مشترک بین آنها به کندی سطح فعالیتهای اقتصادی جامعه و کسادی و بی رونقی اقتصادها مربوط می شوند. عموماً دیده شده که سرعت افت قیمتهای سهام در بازار خرس نشان سریع تر از آهنگ رشد آنهاست.
دلایل متعددی را برای سقوط شدید قیمت ها در بازار خرس نشان می توان ارائه کرد ولی در یک کلمه دلیل بنیادی آن «ترس» است. وقتی قیمت ها تند و تیز (Sharply) افت می کنند، ترس سرمایه گذاران آنست که نکند این کاهش ها بیشتر شوند و لذا فروش آنها بر پایه این ترس و وحشت خواهد بود. همانطور که اشاره شد، قیمت سهام هم از عرصه و تقاضا در بازار آن متابعت می کند.
در یک بازار خرس نشان، عرضه سهام بالاست، چرا که بیشتر سرمایه گذاران فروشنده‌اند. این دلهره و ترس برای فروش موجب می شود که قیمت سهام با شیب تندی افت نماید. سرانجام، قیمت ها با این کاهش ها به سطحی می رسند که ارزندگی آنها، به قول فعالان بورس ها، جذاب می شود (سهام ارزان شده) و در نهایت به پایین ترین حد خود یعنی نقطه «قعر» چرخه بازار سهام می رسند و فرصت خوب و ارزنده ای برای سرمایه گذاری را رقم می زنند.
اثر رفتار سرمایه گذار در اصلاحات بازار :
شما نمی توانید بازار را کنترل کنید، ولی می توانید بر اعمال و تصمیمات خود کنترل داشته باشید. این اقدامات و اعمال شما هستند که تعیین کننده سود یا زیان شما چه در بازار سهام و چه در سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری مشترک می باشند.
فرض کنید شما آن علم و تجربه لازم را بر بهره مندی بهینه از بازارهای مالی ندارید. پس بهترین فکر آنست که از طریق صندوق ها و بازارگردانها وارد بازار پیچیده سرمایه گذاری های مالی شوید. بفرض اگر شما ۱۰۰، ۰۰۰ تومان (اعداد فرضی و کوچک در مثال آورده شده اند) می خواهید در یک صندوق سرمایه گذاری مشترک، سرمایه گذاری کنید که «ارزش خالص دارایی» هر «واحد» سرمایه گذاری در آن صندوق، یعنی NAV آن، ۱۰۰ تومان است و لذا شما ۱۰۰ واحد خریداری می‌کنید، NAV مزبور ابتدا بالا می رود و به ۱۱۰ می رسد و سپس کاهش یافته و ۹۰ تومان می شود. گرچه ارزش بازار وجوه شما حالا کمتر از قیمت خرید شماست، ولی این فقط نه یک زیان فرضی و موهومی است نه یک ضرر و زیان واقعی. در طول زمان، ارزش بازار سرمایه گذاری شما ممکن است با بهبود بازار سهام بالا رود. در نهایت سود بردن و یا زیان کردن شما بستگی به اقدام و عمل و شیوه رفتار شما دارد. انتخاب شما می تواند یکی از موارد زیر باشد :
۱- ترس از اینکه ارزش بازار وجوه سرمایه گذاری شده شما حتی پس آن کم شدن باز هم کمتر شود، دست به نقد نمودن آن می زنید (Redeem). با این اقدام شما ضرر و زیان فرضی اشاره شده در بالا را یعنی تومان ۱۰.۰۰۰ = (۹۰ – ۱۰۰) × ۱۰۰ را به یک ضرر واقعی ۱۰.۰۰۰ تومانی تبدیل کرده اید.
۲- تصور کنید ارزش بازار سرمایه گذاری شما باز بیشتر کاهش یابد و شما این فرصت برایتان بدست آمده که آنرا با هزینه کمتری دوباره خریداری کنید. فرض می کنیم گمانه های شما درست از آب درآمده و NAV صندوقی که شما در آن سرمایه گذاری کرده اید به ۸۰ تومان تنزل پیدا کرده است، اگرچه ۸۰ تومان، پایین ترین قیمتی است که با آن مواجه شده اید، ولی بعید است شما در آن قیمت سرمایه گذاری کنید، چرا که شما ترس آن را خواهید داشت که نکند از آنهم بیشتر افت کند. بطور تقریب در تمامی بازارهای خرس نشان افت بازار، بیشتر از ناحیه ترس زیاد بین سرمایه گذاران بوده است. اکثر کارشناسان سرمایه گذاری پذیرفته اند که تقریباً تبیین زمان و فرصت نقطه قعر یک بازار خرس نشان غیر ممکن است. بیشتر سرمایه گذارانی که ضرر کرده اند در پی آنند قبل از سرمایه گذاری مجدد خود از بهبود بازار سهام مطمئن و خاطر جمع شوند. با این وجود، چرخش اوضاع از نقطه قعر چرخه بازار، که همان بهترین زمان سرمایه گذاری است، بسوی بهبود معمولاً خیلی سریع اتفاق می افتد.
بنابراین، تا آن زمان که شما به سرمایه گذاری مجدد اقدام کنید، قیمت ها بطور قابل ملاحظه ای از نقطه قعر بالاتر رفته اند. فرض کنید که «ارزش خالص دارایی» (NAV) ۹۵ تومان است. شما بقول فعالان بازار سهام قبلاً معادل ۹۰.۰۰۰ تومان نقد شده بودید، یعنی حالا از محل فروش سهام خود این مبلغ را دارید. بنابراین شما ۹۴۷.۴ واحد خریداری خواهید کرد. بفرض اینکه در عرض یکسال NAV آن صندوق به ۱۱۰ تومان برسد، ارزش بازار (Market value) سرمایه گذاری شما ۱۰۴۲۱۰ تومان خواهد شد. بنابراین، سودی معادل ۴۲۱۰ تومان عایدتان شده است.
۳- ابداً هیچ کاری نکنید، به «طرح سرمایه گذاری» خود وفادار بمانید، هر چند قیمتها کاهش یافته اند. ارزش بازاری سرمایه گذاری شما ممکن است بالا رود، پایین بیاید و دوباره افزایش یابد. وقتی NAV سرمایه گذاری شما ۱۱۰ تومان است، سود شما ۱۰.۰۰۰ = (۹۰ – ۱۱۰) × ۱۰۰ تومان خواهد شد. هیچ اقدامی نکردن و اسیر هیجانات و احساسات نشدن و بر «ترس» و «طمع» غلبه داشتن بهترین طرز رفتار و اقدام در این مثال است.
جمع بندی:
در احوالات زندگی نابغه ای چون اسحاق نیوتون آمده است که او به وسوسه و هیجان حاکم بر بازار سهام با خرید یکی از داغترین سهام آن زمان بورس انگلیس مبلغ هنگفتی را در یک سرمایه گذاری سفته بازانه از دست داد. پس از آن زیان نیوتون گفته بود «من توانستم حرکات اجرام آسمانی و سماوی را محاسبه کنم، ولی قادر به تحلیل رفتار جنون آمیز آدمیان نشدم». پس غلبه بر هیجانات و شناخت آنها در بازارهای مالی کاری است که تمرین و ممارست و خودسازی خاص خود را می خواهد. قیمت های سهام منعکس کننده رفتار سرمایه گذاری جمعی تمامی سرمایه گذاران است. گرچه طمع و ترس غریزه های اساسی و سوخت دو موتور محرک رفتار سرمایه گذاری ها هستند، ولی بیشترین ضربه ها را هم بر منافع و منابع مالی شما وارد می آورند. باید حق داد که در یک بازار پر تلاطم و مواج حفظ آرامش و دوری از هیجان زدگی ها کاری «نه به همین سادگی» است. ولی اگر شما اجازه ندهید طمع و ترس بر رفتار سرمایه گذاری شما اثر بگذارد، آنگاه شما در تحقق و دستیابی به اهداف مالی خود بسیار قوی تر عمل خواهید کرد.
کلام آخر، توصیه معروف وارن بافت که گفته در بازار سهام «وقتی دیگران حریص اند، شما بترسید و وقتی سایرین می ترسند شما حریص باشید.»
* قیمت هر واحد سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری یا همان «ارزش خالص دارایی» یا NAV در انتهای هر روز بصورت زیر محاسبه می شود:
