به گزارش ایبِنا، بانکداری الکترونیکی نوع خاصی از بانکداری است که جهت ارائه سرویس به مشتریان خود از یک محیط الکترونیکی مانند اینترنت استفاده می‌کند. در این نوع بانکداری، تمامی عملیات بانکی اعم از دریافت یا واریزکردن پول، تایید امضا، ملاحظه موجودی و دیگر عملیات بانکی به صورت الکترونیکی انجام می‌شود و یا به عبارت دیگر استفاده از فناوری‌های پیشرفته نرم افزاری و سخت افزاری مبتنی بر شبکه و مخابرات برای تبادل منابع و اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی که می‌تواند باعث حذف نیاز به حضور فیزیکی مشتری در شعب بانک‌ها شود.
اما ایران از نظر بانکداری الکترونیک چه جایگاهی دارد؟ آیا قدم‌های درستی برای مدرن‌سازی و الکترونیک شدن بانک‌ها و حرکت به سمت نظام بانکداری تمام هوشمند برداشته شده یا تنها برخی قالب‌های سنتی بانک‌های موجود تغییر یافته است؟ به عبارت دیگر، آیا سنگ بنای بانک‌های هوشمند آینده در بستر تکنولوژی‌های نوین تعریف شده یا بانک‌های فعلی تلاش دارند نوع جدید بانکداری را بخشی از خدمات خود کنند؟
در این بین، سوال اصلی این است که در راستای مدرن شدن نظام بانکی و حرکت به سوی بانکداری الکترونیک که نزدیک دو دهه است شعار آن در قالب دولت الکترونیک و شهر هوشمند مطرح شده است، آیا می‌توان در مسیری گام گذاشت که بانکداری به شکل فعلی بر پایه ساختمان و فیزیک و نیروی انسانی نباشد و خدمات بانکی به شکل مدرن، از راه دور و تمام هوشمند اداره شود؟
علی حاجی‌زاده مقدم، کارشناس بانکداری الکترونیک درباره این موضوع به خبرنگار ایبِنا گفت: مدرن شدن در این مورد یک مدل عام‌تری است و بیشتر در فضای اقتصاد می‌گنجد تا فناوری به طور خاص؛ اما هوشمند شدن چیزی است که از آن برداشت بهره گیری از فناوری می‌شود و البته من اسم این فرآیند را در اصطلاح تحول دیجیتال می‌گذارم.
وی افزود: به عبارت دیگر، تحول دیجیتال در دل خود تحولاتی را رقم می‌زند و از ابزارهایی استفاده می‌کند که ابزارهای هوشمند بخش مهمی از آن هستند.
«کارت اعتباری» در ایران جانیفتاده است
این کارشناس درباره مدرن شدن سیستم بانکی نیز اظهار کرد: بانک‌های ما بانک‌های مدرنی هستند، هرچند موانعی در استفاده از آخرین دستاوردهای بازارهای مالی و بانک‌های دنیا دارند. برای مثال، ما از ایده (کانسپت) اعتبار و کارت اعتباری (Credit card) نتوانستیم در اقتصاد خود بهره ببریم و آن شکوفایی و رشدی را که در کسب و کارها و در اقتصاد کشورهای دیگر این مفهوم ایجاد کرده به آن دست پیدا کنیم و بیش از هرچ یزی هم ممنوعیت قانونی در آن مسئله ساز بوده است.
حاجی‌زاده مقدم ادامه داد: مفاهیمی که در قوانین بانکداری بدون ربا مطرح شده و مفاهیم سنتی بانکی که تلاش شده ذیل عقود اسلامی قرار بگیرند، به نوعی دست ما را بسته و نوآوری در بانکداری را دچار مشکل کرده است.
وی تصریح کرد: خود کارت اعتباری نمونه شناخته شده‌ای است که تمامی تلاش‌ها تا الان برای استفاده حداکثری از ظرفیت آن با شکست مواجه بوده و با ممنوعیت‌های قانونی روبرو شده است.
این کارشناس بانکداری الکترونیک با بیان اینکه تحول دیجیتال دو بخش دارد که یکی تحول آن است و دیگری دیجیتالی شدن نظام بانکی، خاطرنشان کرد: در زمینه دیجیتالی شدن کار آسان‌تر است و ما هم در آن بیشتر پیشرفت داشته‌ایم. به عبارتی نظام بانکداری ما در حوزه دیجیتالی شدن از بقیه صنایع ما پیشروتر است و اگر نگوییم پیشروترین، اما جزو پیشروهاست و موتور محرک دیجیتالی شدن محسوب می‌شود.
حاجی‌زاده مقدم یادآور شد: ما قبل از آنکه اینترنت قوی داشته باشیم، شبکه قوی بین بانک‌ها داشته‌ایم و شبکه خودپرداز ما زودتر از شبکه‌های موبایلی ما توسعه پیدا کرد. بنابراین بانکداری الکترونیک در کسب و کارهای آنلاین به نوعی موتور محرک بوده و خوب عمل کرده و جزو سیستم‌های خوب دیجیتالی شده ما قرار دارد.
وی اضافه کرد: اما در بخش تحول، کار برای انجام دادن بیشتر است. چون مفهوم تحول بیش از آنکه به دیجیتالی شدن بپردازد به این سمت حرکت می‌کند که با استفاده از ابزار فناوری مدل کسب و کار و تولید ارزش را متحول کنیم و لازمه این امر این است که اساساً نگاه به مشتری و کسب و کار تغییر پیدا کند.
وی افزود: به اصطلاح گفته می‌شود تحول از مشتری شروع و به مشتری ختم می‌شود. بنابراین استفاده از ابزار، نتیجه استفاده فرعی و جانبی آن است و لزوما استفاده از ابزار تحول ایجاد نمی‌کند.
افزایش ضریب نفوذ بانکداری الکترونیک در ایران
این کارشناس در پاسخ به این سوال که بانک‌های ما هنوز همان ساختمان فیزیکی و منابع انسانی خود را دارند، این مورد در کدام بخش قرار می‌گیرد؟ اظهار کرد: شعب بانک‌ها در ایران شاید بیش از میانگین دنیا باشد و به صورت شهودی هم می‌توان این امر را در خیابان‌ها مشاهده کرد. اما با همه این احوال، نرخ پذیرش کارت در بین ایرانیان بسیار بالاست. در واقع کارت به کارت کردن بسیار متداول است و استفاده از موبایل بانک هم بسیار رایج شده و حتی قشر سالخورده هم از بسیاری خدمات اینترنتی استفاده می‌کنند. بنابراین در این موارد، نرخ نفوذ بانکداری الکترونیک بالا بوده است.
حاجی‌زاده مقدم در ادامه گفت: با توجه به موارد بالا، از نظر من تعداد شعب به خودی خود یک شاخص نیست، اما این واقعیت وجود دارد که ما در بحث شعب اتلاف منابع زیادی داریم. البته تلاش‌های موفق و خوبی هم در این راه اتفاق افتاده و ما حتی بانک‌هایی را داریم که در هر دو جنبه نوآوری یعنی هم در رونق کسب و کار موفق و سودآور بوده اند و هم در بحث حذف شعب به خوبی پیش رفته‌اند.
وی افزود: همچنین در برخی بانک‌های ما ترند ایجاد یک فرآیند کاملا غیرحضوری بسیار مد شده و مدل‌های مختلف آن در بانک‌های مختلف در حال اجرا شدن است، که اگر پذیرش همگانی ایجاد شود و مشتری به آن استقبال نشان دهد و همچنین بانک‌ها در صورت‌های مالی خود ببینند که مثلا نقش شعب در جذب منابع کمتر از نقش اینترنت بانک است، وزنه این سمت سنگین‌تر شده و به سمت حذف شعب پیش می‌روند و چون بانک‌ها بنگاه‌های اقتصادی خصوصی هستند، بنابراین بر اساس سود و زیان خود حرکت می‌کنند.
همه شعبات بانکی را نمی‌توان حذف کرد
این کارشناس بانکداری الکترونیک تاکید کرد: با همه این احوال، به نظر من شعب را به عنوان یک کانال قدیمی نمی‌توان حذف کرد و تنها می‌توان آن را بهینه کرد. وی با بیان اینکه شعب بانک‌ها یک کانال ارتباطی هستند، اظهار کرد: همانطور که فروشگاه‌های اینترنتی مراکز خرید حضوری را حذف نکرده‌اند و کارکرد آن را تغییر داده‌اند، بانکداری الکترونیک هم تا حدی همین نقش را در این حوزه دارند و لزوما بحث حذف فیزیکی بانک‌ها مطرح نیست، اما قطعا بحث کاهش اتلاف منابع در آن می‌تواند معنا داشته باشد.
این تحلیل گر اشاره کرد: یک موردی هم که وجود دارد این است که هر موج پیشرونده‌ای یک موج اصلاحی به دنبال خود دارد و حتی اگر نگوییم برگشت، اما موج اصلاحی را قطعاً خواهد داشت.
حاجی‌زاده مقدم در این باره ادامه داد: در همین موج دیجیتالی شدن، قاعدتاً باید منتظر ماند که موج اصلاح در جهت عکس را هم شاهد باشیم. مثال این امر آن است که در سطح شهر مثلا تلفن عمومی ببینیم، البته نه همان تلفن عمومی قبلی با کارکرد گذشته آن.
وی در پایان گفت: نگرانی از دیجیتالی شدن و نگرانی از تحت کنترل بودن و ترند ضد دیجیتالی شدن در یک جایی به وجود می‌آید و ما نمی‌توانیم در بلندمدت تمام سرمایه‌گذاری را در کانال دیجیتالی شدن داشته باشیم. به همین دلیل، به نظر می‌رسد این کانال فیزیکی هم جای خود را همچنان خواهد داشت و چه بسا در آینده با اصلاحاتی ساختاری، جای مهم‌تری را هم پیدا کند.
