به گزارش خبرنگار ایبِنا، موضوع تثبیت نرخ ارز و بکارگیری نظام نرخ ارز ثابت در اقتصاد‌های نوظهور و در حال توسعه، محوریت رویکرد‌های مقابله با تورم و نوسانات اقتصادی محسوب می‌شود. تحقیقات چند سال اخیر باز هم حاکی از آن است که در کشور‌های با سطح پایین توسعه مالی، نظام ارزی ثابت منجر به رشد بهره‌وری در بلندمدت می‌شود در حالیکه اثرش در کشور‌های با سطح توسعه مالی پیشرفته ناچیز است و می‌توان گفت که اقتصاد کشور‌های با رژیم ارزی ثابت از بی ثباتی نرخ ارز آسیب کمتری خواهند دید.
پژوهش‌های مرکز اقتصاد توسعه بانک جهانی در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد از آنجایی که رژیم ارزی ثابت در مواجهه با شوک‌های اسمی، نوسانات تولید را به حداقل کاهش می‌دهد بنابراین با توجه به نتایج حاصل، کشور‌های با نظام ارزی ثابت از ساختار مالی بانک محور منفعت بیشتری خواهد برد. همچنین به خاطر اینکه شوک‌های مالی در این کشورها، شوک‌های غالب هستند، بنابراین لازمه شناورسازی ارز در کشور‌های با رژیم ارزی ثابت، فراهم کردن زمینه رشد و شکل گیری هر چه سریعتر بازار سهام و طراحی ابزار‌های متنوع سرمایه گذاری در بازار بورس اوراق بهادار و تسریع در امر خصوصی‌سازی است که در بسیاری از کشور‌های در حال توسعه از جمله ایران این شرایط به دلیل عدم آمادگی زیر ساخت‌های بنیادین مالی، مسیر نمی‌باشد.
در این بخش از پرونده تجربه بکارگیری تثبیت نرخ ارز در اقتصاد‌های جهانی، به بررسی و تبیین کشورهایی می‌پردازیم که در ۵ سال گذشته، به طور مستمر رژیم نرخ ارز ثابت را به کار گرفته‌اند و تثبیت نرخ ارز به اقتصاد آن‌ها در عبور از بحران‌ها کمک شایان کرده است.
براساس آخرین طبقه بندی حقیقی ترتیبات نرخ ارز در کشور‌های جهان که در سال ۲۰۲۰ توسط صندوق بین المللی پول منتشر گردید بین ۱۹۰ کشور جهان در حال حاضر ۱۰۰ کشور ترتیبات ارزی میخکوب یا تثبیت نرخ ارز را در اشکال مختلف آن به کار می‌برند. از بین ۱۰۰ کشور ۲۱ کشور پول ملی شان را به دلار و یورو میخکوب نموده‌اند، ۱۶ کشور رژیم‌های ارزی مبتنی بر دارایی‌های خارجی را بکار گرفته‌اند، ۵ کشور رژیم ارزی ثابت اتحادیه پولی را در پیش گرفته‌اند، ۲۰ کشور رژیم ارزی میخکوب به واحد پولی و ۳۸ کشور به سبدی از ارز‌ها میخکوب شده‌اند.
این مطالعه نشان می‌دهد علیرغم فروپاشی نظام برتوون وودز عدم الزام کشورها به پایبندی به رژیم‌های ارزی میخکوب شده و انتقاداتی که به رژیم‌های ارزی میخکوب شده وجود دارد هنوز این نوع ترتیبات ارزی از بیشترین کاربرد بین کشور‌های جهان برخوردارند و اجرای تثبیت نرخ ارز، رژیم ارزی غالب کشور‌های جهان محسوب می‌شود.
نکته حائز اهمیت دیگر اینکه علیرغم این باور رایج که نظام‌های ارزی ثابت عموماً به کشور‌های کم درآمد و توسعه نیافته و رژیم‌های شناور عموماً به کشور‌های توسعه یافته تعلق دارد گزارش سال ۲۰۲۰ صندوق بین المللی پول نشان می‌دهد که تثبیت نرخ ارز در عمل در بسیاری از کشور‌های توسعه یافته نظیر کشور‌های حوزه یورو (که در واقع پول ملی خود را به یک پول مشترک میخکوب نموده‌اند)، همچنین برخی اقتصاد‌های قدرتمند نظیر چین مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالی که برخی کشور‌های در حال گذار نظیر ارمنستان، مولداوی و صربستان از ترتیبات شناور نرخ ارز بهره می‌گیرند.
الف. نظام ارز ثابت کلاسیک/میخکوب شدید
رژیم‌های ارزی دلاریزه شده و یورویی شده
براساس آخرین اطلاعات موجود صندوق بین المللی، ۲۱ کشور دنیا در گروه این نوع از ترتیبات ارزی قرار می‌گیرند. کشور‌های زیر از سال ۲۰۱۹، به طور مستمر، دلاریزه کردن و یورویی کردن نظام ارزی خود را ادامه داده و تا به امروز شرایط نسبتا آرامی در ساختار اقتصادی خود تجربه کرده اند:
رژیم‌های ارزی دلاریزه شده:
اکوادور/ الساروادور/ جزایر مارشال/ میکرونزی/ زیمبابوه/ پالائو/ پاناما/ تیمور شرقی/ آرژانتین/ چین/ رواندا/ ازبکستان/ تونس
رژیم‌های ارزی یورویی شده:
مونته نگرو/ سان مارینو/ اتیوپی/ هندوراس/ جامائیکا/ قزاقستان/ جمهوری دومینیکن/ هائیتی
رژیم‌های ارزی مبتنی بر دارایی‌های خارجی
در این ترتیبات ارزی، پول داخلی صرفاً به تناسب میزان ارز خارجی منتشر می‌شود. با انتخاب ترتیبات ارزی با پشتوانه دارایی‌های خارجی، این کشورها با حذف کارکرد سنتی بانک مرکزی خود، به عنوان قرض دهنده نهایی، آزادی عمل بسیار محدودی برای سیاست پولی احتیاطی را دارند.
در حال حاضر، ۱۶ کشور و اقلیم مستقل زیر در دنیا از این رویکرد تثبیت نرخ ارز بهره می‌برند:
برونئی/ جیبوتی/ بوسنی / بلغارستان/ لیتوانی/ سنت لوسیا/ سنت وینسنت و گرنادین ها/ آنتیگوآ و باربودا/ دومینیکا/ گرانادا/ سنت کیتس و نویس/ نیکاراگوئه/ بوتسوانا/ کرواسی/ تونگا
پیشگامان موفق استفاده از این سازوکار تثبیت نرخ ارز، کشور‌های برونئی و جیبوتی بوده اند که از زمان استقلا خود، رژیم ارزی مبتنی بر دارایی‌های خارجی را بکار گرفته اند و توانسته اند بحران‌های ارزی و مالی جهانی را با چالش‌های کمتری پشت سر بگذارند.
رژیم ارزی ثابت اتحادیه پولی
در این ترتیبات ارزی، گروهی از کشورها از یک پول مشترک که توسط بانک مرکزی منطقه‌ای چاپ شده استفاده می‌کنند. سیاست‌های پولی در سطح منطقه‌ای تعیین می‌شود. منافع اولیه ناشی از انتشار پول (حق الضرب) به اتحادیه تعلق می‌گیرد. هیچ فرصتی برای تعدیل ارزش برابری به صورت داخلی یا خارجی وجود ندارد. مقامات پولی که پول رایج منتشر می‌کنند می‌توانند هر سیاست نرخ ارزی را دنبال کنند.
در حال حاضر، ۵ کشور کامبوج، گویان، مالدیو، ویتنام و لائوس از رژیم ارزی ثابت اتحادیه پولی استفاده می‌برند.
ب. نظام ارز ثابت سنتی/میخکوب سنتی
رژیم ارزی میخکوب به واحد پولی
در این رویکرد، نرخ ارز به ارزش اولیه ثابت یک پول خارجی میخکوب شده است. بانک مرکزی انتظار دارد که تجارت در نرخ اعلامی صورت گیرد، اما این نرخ عموماً در مورد عدم تعادل‌های اساسی (از طریق کاهش یا افزایش ارزش) قابل تعدیل است. هرچه ذخایر بانک مرکزی بیشتر باشد میزان اعتبار این رژیم بالاتر می‌رود، اما ذخایری که عموماً همه تعهدات داخلی را پوشش نمی‌دهد فضای لازم جهت اتخاذ سیاست‌های پولی احتیاطی را فراهم نمی‌کند.
در حال حاضر، ۲۰ کشوری که در زیر به آن اشاره شده است، رژیم ارزی میخکوب به واحد پولی را برای نظام ارزی اقتصاد خود برگزیده اند:
اردن/ عمان/ قطر/ عربستان/ ترکمنستان/ ونزوئلا/ آروبا/ باهاما/ بحرین/ باربادوس/ بلیز/ کوراسائو و سنت مارتین/ اریتره/ عراق/ لبنان/ سورینام/ ترینیداد و توباگو/ ایران/ بنگلادش/ گابن
رژیم ارزی میخکوب به سبدی از ارز‌ها
این نظام ارزی ثابت، مشابه میخکوب شدن به یک پول واحد است و فقط پول به سبدی شامل ۲ یا چند پول خارجی میخکوب شده است. سبد می‌تواند بر اساس ضوابط خاص یک کشور یا پول ترکیبی تعیین شود. برای سبد یک کشور وزن‌ها ممکن است به صورت عمومی اعلام شود یا به صورت سری باشد و وزن‌ها می‌تواند ثابت یا متغیر باشد.
بیشترین کشورهایی که در جهان از نظام نرخ ارز ثابت و تثبیت نرخ ارز در اقتصاد بهره می‌برند، در این گروه قرار می‌گیرند. در حال حاضر، ۳۸ کشور و اقلیم اقتصادی در جهان از رویکرد رژیم ارزی میخکوب به سبدی از ارز‌ها بهره می‌برند:
آنگولا/ آلبانی/ ترکیه/ اوگاندا/ موریتانی/ سودان/ پاکستان/ قرقیزستان/ کیپ ورد/ کومور/ دانمارک/ لتونی/ بنین/ کویت/ بورکینافاسو/ ساحل عاج/ گینه بیسائو/ مالی/ نیجر/ سنگال/ توگو/ کامرون/ آفریقای جنوبی/ آفریقای مرکزی/چاد/ گینه استوایی/ گینه بیسائو/ جمهوری مقدونیه/ تاجیکستان/ اوکراین/ آذربایجان/ مصر/ الجزایر / بولیوی/ سیرالئون/ افغانستان/ موزامبیک/ مراکش
