مولدسازی دارایی‌های دولت؛ ریل گذاری در جهت پویایی اقتصاد ایران

به گزارش خبرنگار ایبِنا، یکی از تصمیمات مهم تیم اقتصادی دولت سیزدهم، اتخاذ رویکردی نوین در ساختار بودجه ریزی سال 1401 با تمرکز بر موضوع مولد سازی دارایی های دولت بوده است؛ به نحوی که دولت وقت بتواند با ایجاد درآمد از دارایی های غیرمنقول راکد خود، جریان مالی جدیدی برای تزریق به ساختار هزینه ای خود در قالب مصوبات استانی و ملی ایجاد کند. در همین راستا هیأت عالی مولدسازی دارایی های دولت در جلسه مورخه 21/10/1401 خود به پیشنهاد مشترک وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان برنامه و بودجه کشور و به استناد جزء 6 بند 2 مصوبه شصت و هفتمین شورای عالی هماهنگی اقتصادی، آیین نامه اجرایی مولدسازی دارای های دولت را به تصویب رساند و برای اجرا، به سازمان ها و وزارتخانه های تابعه ی خود ابلاغ کرد.

در ارتباط با این تصمیم اقتصادی اتخاذ شده در دولت، در این یادداشت قصد داریم به تبیین مفاهیمِ پیرامون پروژه ملی مولدسازی دارایی های دولت، تبیین مزایا و معایب احتمالی آن و بررسی تجربه های موفق سایر کشورها در امر مولد سازی اموال دولتی بپردازیم

تعریف مولدسازی دارایی های دولت

بر طبق مصوبه ستاد اقتصادی دولت سیزدهم در باب پروژه مدیریت و مولد سازی دارایی های دولتی ، مولد سازی به مفهوم مدیریت حرفه ای اموال، دارایی ها و سرمایه های دولتی (بویژه اموال، سرمایه ها و دارایی های غیر منقول) با هدف بیشینه سازی ارزش و توسعه آن و تامین مالی پایدار و بلندمدت از محل دارایی های دولت است.

همچنین در بخش دیگری از این آیین نامه اجرایی، 2 تعریف برای مولدسازی دارایی مازاد و مولد سازی طرح های عمرانی نیمه تمام ارائه می کند:

مولد سازی دارایی مازاد

هرگونه اقدام (اعم از فروش، اجاره، معاوضه، تهاتر، مشارکت، بهره برداری، اوراق بهادارسازی و اقدامات مشابه( که با طرفیت بخش غیردولتی منجر به ایجاد ارزش افزوده اقتصادی شود

مولدسازی طرح عمرانی نیمه تمام

تکمیل و بهره برداری طرح عمرانی نیمه تمام دستگاه مشمول با روش هایی از جمله فروش و مشارکت عمومی - خصوصی یا حذف طرح های فاقد توجیه با هدف ایجاد ارزش افزوده اقتصادی

ضرورت های مولد سازی دارایی های دولت

ایجاد درآمد پایدار از منبعی مطمئن و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تامین بخشی از بودجه با استفاد از ظرفیت موجود و مولد ساختن دارایی هایی که به صورت بالقوه ثروت آفرین هستند و اکنون صرفا هزینه نگهداری آن بر دولت تحمیل می گردد و سپس سرمایه گذاری درآمدهای ناشی از دارایی ها و استفاده از دارایی ها به عنوان موتور محرک رخ می دهد.

وظایف و اختیارات مجری پروژه مولد سازی دارایی های دولت

وزارت امور اقتصادی و دارایی از طریق سازمان خصوصی سازی مسئولیت اجرای مصوبات هیأت عالی مولدسازی دارایی های دولت موضوع بند1 مصوبه را بر عهده دارد. وظایف مجری پروژه به شرح ذیل می باشد:

1. شناسایی دارایی های مازاد دستگاه های مشمول
2. پیشنهاد فهرست دارایی های مازاد به هیأت عالی مولدسازی دارایی های دولت
3. پیشنهاد روش مولدسازی دارایی های مازاد با اخذ نظرات از دستگاه های مشمول
4. تهیه فهرست و نحوه تعیین تکلیف طرح های عمرانی نیمه تمام، به صورت مشترک با سازمان برنامه و بودجه کشور با اخذ نظرات از دستگاه های مشمول
5. انجام هر یک از اقدامات اجرایی فرایند فروش و مولدسازی از جمله: شناسایی، آماده سازی، قیمت گذاری و عقد قرارداد.

نکات قابل تامل در باب وظایف و اختیارات مجری مولد سازی

• به منظور اجرای فرآیند مولدسازی دارایی های دولت، علاوه بر قراردادهای برون سپاری، مجری می تواند در سقف پست های مصوب زیرمجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی، نسبت به بکارگیری نیروی انسانی لازم برای این مأموریت اقدام نماید.
• مجری پروژه می تواند تمام یا بخشی از فرایند اجرا را با همکاری دستگاه های مشمول مربوطه، سایر دستگاه های ملی و استانی، بخش غیردولتی، اشخاص حقیقی و یا از طریق جلب مشارکت مردمی انجام دهد و یا به دستگاه های دولتی تفویض کند.
• به منظور تصمیم گیری در خصوص طرح های عمرانی نیمه تمام، اخذ نظرات استانداران جهت تشخیص اولویت فهرست طرح های استانی ضروری است.
• مجری موظف است امکان دسترسی اعضای هیأت را به تمامی فرآیندهای شناسایی، تشخیص مازاد، مستندسازی و تثبیت مالکیت، ارزش افزایی، ارزشیابی، فروش و مولدسازی را فراهم نماید.

ابزارهای مولد سازی دارایی های دولت

• انواع اجاره
• تهاتر، معاوضه، ترهین و توثیق املاک
• مشارکت عمومی-خصوصی
• مشارکت در بازار سرمایه و صدور اوراق بهادار
• فروش دارایی های ناکارآمد
• فروش دارایی های مستهلک
• سرمایه گذاری عایدات ناشی از فروش، اجاره و ... دارایی در بازار سهام، بازار مسکن

شیوه های مولد سازی طرح های عمرانی نیمه تمام و اموال غیرمنقول دولت

الف. هیأت عالی مولدسازی دارایی های دولت، طرح های عمرانی نیمه تمام را به یکی از شیوه های زیر تعیین تکلیف می کند:

1. فروش و تأمین مالی از طریق بازار سرمایه
2. مشارکت با بخش غیردولتی
3. فروش به صورت نقد یا اقساط از طریق مزایده عمومی و مذاکره
4. واگذاری حق بهره برداری در مقابل تکمیل طرح نیمه تمام عمرانی
5. تکمیل طرح نیمه تمام عمرانی در ازای تهاتر دارایی های مازاد به میزان طلب قطعی پیمانکاران
6. توقف طرح های فاقد توجیه فنی، اقتصادی و اجتماعی و تعیین تکلیف دارایی های ایستا
7. سایر روش ها به تشخیص هیأت عالی مولدسازی دارایی های دولت

ب.هیأت عالی مولدسازی دارایی های دولت ، اموال غیرمنقول مازاد را به یکی از شیوه های زیر تعیین تکلیف می کند:

1. فروش به صورت نقد یا اقساط از طریق مزایده عمومی و یا مذاکره
2. واگذاری حق انتفاع با کاربری های مختلف در قالب انواع عقود اجاره
3. مشارکت در ساخت با بخش غیردولتی
4. تهاتر دارایی های مازاد به منظور ارزش افزایی موضوع ماده 10 این آیین نامه و یا در ازای طلب قطعی پیمانکاران به منظور پیشبرد طرح های عمرانی نیمه تمام
5. استفاده از نهادها و ابزارهای بازار سرمایه از جمله صندوق املاک و مستغلات، صندوق زمین و ساختمان، صندوق پروژه و اوراق تأمین مالی
6. سایر روش ها به تشخیص هیأت.

مزایای احتمالی مولد سازی دارایی های دولت

• ارتقای پویایی و کاهش رکود در دارایی های دولتی
• افزایش بهره وری سرمایه های تحت تملک حاکمیت
• ارتقای شفافیت در دارایی سازمان ها و نهادهای دولتی
• افزایش مشارکت مردم در بکارگیری دارایی های راکد دولتی
• کوچک سازی اندازه دولت با کاهش دارایی های ایستا
• حرکت در راستای تحقق مولفه های مندرج در اصل ۴۴ منطبق با منویات رهبری
• افزایش امکان تحقق بندهای درآمدی بودجه و پوشش کسری بودجه احتمالی سالانه با پویایی دارایی های دولتی

معایب احتمالی مولد سازی دارایی های دولت

در صورت عدم نظارت فراگیر نهادهای ذیرربط بر روند مولدسازی اموال دولت( چه طرح های نیمه تمام عمرانی و چه اموال غیر منقول دولتی) و مصونیت قضایی محض، فراقانونی و غیر قابل رسوخ متولیان، تصمیم گیران و مجریان این پروژه، قطعا بار دیگر با خلق بسترهای رانتی غیرعادلانه و هدر رفت شدید بیت المال و میراث آیندگان این کشور روبرو خواهیم شد.

نحوه گردش وجوه عواید حاصل از مولدسازی دارایی های دولت

عواید حاصل از مولد سازی دارایی های دولت در دستگاه مشمول پس از کسر کارمزد، توسط مجری به حساب تمرکز وجوه درآمد مربوط نزد خزانه داری کل واریز می شود. نیمی از مبالغ واریزی با تخصیص سازمان برنامه و بودجه کشور توسط خزانه بلافاصله به حساب تملک دارایی های سرمایه ای دستگاه مشمول ستادی یا استانی واریز می شود. مابقی وجوه مطابق تخصیص صادره در راستای مصوبات کمیته تخصیص موضوع ماده 30 قانون برنامه و بودجه بر اساس قوانین بودجه سنواتی هزینه می شود.

نکات قابل تامل در باب گردش وجوه عواید حاصل از مولدسازی دارایی های دولت

•  تخصیص عواید حاصل از مولد سازی دارایی های وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صد درصد خواهد بود.
• سازمان برنامه و بودجه کشور مکلف است با اعلام وزارت امور اقتصادی و دارایی، کلیه مصارف تعیین شده در مصوبه را تخصیص یافته تلقی و نسبت به صدور مجوز اعتبارات تخصیص یافته به خزانه داری کل کشور اقدام نماید
• تمامی عواید حاصل از مولد سازی دارایی های شرکت های مشــمول پس از واریز به خزانه بلافاصله به حساب شرکت واریز خواهد شد. مصارف این عواید در شرکت های مذکور با لحاظ ضوابط حاکمیت شرکتی به تأیید هیأت می رسد.

همچنین مجری پروژه مولد سازی دارایی دولت مجاز است به منظور فرهنگسازی و جلب مشارکت عمومی از ظرفیت سازمان صدا و سیما، شهرداری ها، رسانه های عمومی و سایر ابزارهای اطلاع رسانی استفاده نماید و یک درصد از عواید حاصل از فروش و مولدسازی دارایی ها از محل هزینه های اجرایی کارمزد به این موضوع اختصاص می یابد.