به گزارش ایبِنا، ترکمنستان به عنوان چهارمین کشور بزرگ دارنده ذخایر گازی که دسترسی به آب‌های آزاد ندارد به عنوان یک فرصت در اختیار ایران است تا با تجارت گاز این کشور از مسیر خود با کشور‌های طرف تقاضا در همسایگی خود علاوه بر منافع اقتصادی نقش خود را در بازار تجارت گاز منطقه پررنگ‌تر کند.
قرارداد واردات گاز از ترکمنستان در سال ۱۳۷۵ برای مدت ۲۵ سال منعقد شد. طبق این قرارداد ایران سالانه تا ۱۲ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از این کشور وارد کرد. قیمت پایین گاز ترکمنستان این فرصت را برای ایران فراهم کرده بود تا با خرید گاز از این کشور و افزایش صادرات گاز با قیمت‌های بالاتر به سایر کشورها، سود خوبی نصیب ایران شود.
در اواخر دولت دهم با وجود اعمال تحریم‌های بانکی و عدم امکان تسویه ارزی بهای گاز ترکمنستان، با این کشور توافق شد که مابه‌ازای گازبها، ایران به این کشور تجهیزات و کالا‌های خود را صادر و تسویه کند و قرارداد واردات گاز از ترکمنستان ادامه پیدا کند.
اما با روی کار آمدن دولت یازدهم، وزارت نفت در اقدام عجیب توافق تسویه گازبها با تجهیزات را باطل کرد و متعهد شد که تسویه گازبها را به صورت ارزی انجام می‌دهد. این رفتار دولتمردان سابق ناشی از خوش‌بینی غیرواقعی به تعهدات آمریکا برای رفع تحریم بانکی بود، اتفاقی که حتی در زمان اجرای برجام نیز رخ نداد و منجر به تجمیع بدهی حدود ۲ میلیارد دلاری ایران به ترکمنستان شد.
سپس با بهره‌برداری از فاز‌های پارس جنوبی و افزایش تولید گاز ایران، وزارت نفت دولت قبل بدون توجه به اهمیت واردات گاز ترکمنستان و نقش آن در بازصادرات و تبدیل ایران به هاب گازی منطقه، در واکنش به اعتراض ترکمن‌ها به عدم پرداخت گازبها شروع به کری‌خوانی کرد و نهایتا در دی‌ماه سال ۱۳۹۵ پس از ۲۰ سال به دلیل اختلافات مالی، ترکمنستان صادرات گاز به ایران را متوقف نمود.
توقف صادرات گاز ترکمنستان به ایران در سال ۹۵ نه تنها در حوزه انرژی بلکه در تمامی حوزه‌های سیاسی و اقتصادی روابط دو کشور را قطع کرد و ایران در شرایط تحریم یکی از بزرگترین فرصت‌های خود در کشور همسایه را از دست داد.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، احیای روابط با ترکمنستان در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت و اولین سفر خارجی جواد اوجی وزیر نفت به ترکمنستان بود. تلاش‌های دولت فعلی برای آب کردن یخ روابط ایران و ترکمنستان خیلی زود نتیجه داد و در آذرماه ۱۴۰۰ قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان از مسیر ایران به حجم روزانه ۵ میلیون متر مکعب به امضا رسید.
این قرارداد به معنای احیای روابط ایران و ترکمنستان بعد از ۵ سال تیرگی روابط بود که در زمینه توسعه صادرات غیرنفتی به این کشور نیز گره‌گشایی کرد. علاوه بر این، امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان در چارچوب تضعیف خطوط لوله ترانس کاسپین و تاپی به عنوان رقبای ایران نیز تعریف می‌شود که در گزارشی با عنوان «تغییر معادلات بازار گاز منطقه با سوآپ سه‌جانبه» به آن پرداخته شده است. پایداری شبکه گاز شمال و شمال شرق کشور نیز از دیگر مزایای این توافق بوده است.
بعد از امضای قرارداد سوآپ گاز، ایران در راستای دو برابر کردن حجم سوآپ گاز ترکمنستان قدم برداشت و در خرداد ماه سال ۱۴۰۱ تفاهم‌نامه آن در همایش انرژی باکو و در جریان بازدید وزیر نفت از نمایشگاه نفت و گاز جمهوری آذربایجان بین طرفین امضا شد.
چندی پیش در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران عنوان کرد: «واردات و سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان طبق توافق ۲ برابر شده و به ۱۰ میلیون متر مکعب در روز رسیده است».
به طور همزمان، ایران برای پرداخت بدهی ۲ میلیارد دلاری خود به ترکمنستان نیز اقدام کرد و در ۲۰ ماه گذشته، در سه قسط حدود ۱.۶ میلیارد دلار معادل اصل بدهی ترکمنستان را پرداخته است و هم‌اکنون مذاکره بر سر کاهش مبلغ جریمه دیرکرد است. به نظر می‌رسد بخش عمده بدهی ترکمنستان از طریق طلب ایران از عراق تسویه شده است که این موضوع سبب رضایت ترکمن‌ها و جلب اعتماد آن‌ها شده است.
جواد اوجی وزیر نفت در خرداد ۱۴۰۱ پرداخت بدهی گاز وارداتی از ترکمنستان را یکی از محور‌های مذاکرات با معاون رئیس کابینه وزرا در امور نفت و گاز ترکمنستان اعلام و تصریح کرد: بر اساس مذاکرات انجام شده، مطالبات حاصل از صادرات گاز به کشور عراق بابت بدهی گازی، از طرف عراق به حساب طرف ترکمنستانی واریز می‌شود.
امروز نیز وزیر نفت با اشاره به تسویه بدهی ترکمنستان عنوان کرد: هم‌اکنون اصل بدهی یک میلیون و ۶۵۰ میلیون دلاری که مربوط به دولت گذشته بوده است از سوی دولت سیزدهم با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شد. این موضوع یکی از اصلی‌ترین محور‌های بین دو کشور در حوزه انرژی بود.
وزارت نفت دولت سیزدهم از ابتدای آغاز به کار خود، پیشنهاد احیای واردات گاز از ترکمنستان را به این کشور ارائه کرد و حال بعد از نزدیکی و جلب اعتماد گام به گام دو طرف، جواد اوجی وزیر نفت روز گذشته از امضای قرارداد واردات روزانه ۱۰ میلیون متر مکعب گاز ترکمنستان به ایران و اجرای آن در ماه جاری خبر داد.
ایران می‌تواند با واردات گاز ترکمنستان با قیمت ارزان‌تر، میزان بیشتری از گاز خود را با قیمت بالاتر به کشور‌های همسایه صادر کند و سهم خود را از تجارت گاز منطقه افزایش دهد و یک قدم به سمت تبدیل شدن به هاب گازی منطقه بردارد.
در سال گذشته با وجود محدودیت‌های ناترازی گاز، صادرات گاز ایران ۱۵ درصد افزایش یافت و حال با واردات گاز از ترکمنستان امکان افزایش صادرات گاز ایران نیز بیشتر از گذشته خواهد شد.
تقریبا حدود ۲۰ ماه طول کشید که بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم، وزارت نفت بتواند روابط گازی ایران و ترکمنستان را به حالت عادی و همانند سابق بازگرداند. این موضوع نشان می‌دهد که جبران خطا‌های گذشته در حوزه دیپلماسی انرژی چه خسارت بزرگی به کشور زده و اصلاح آن چقدر دشوار است، ولی به هر حال گام‌های رو به جلو در حال برداشته شدن است.
منبع: فارس
