به گزارش ایبِنا، در تامین مالی زنجیره‌ای به جای تمرکز بر دریافت تسهیلات مستقیم و نقدی، تامین مالی به صورت پیوسته و در طول اکوسیستم زنجیره تامین و مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمات و در قالب اوراق یا همان برات الکترونیک انجام می‌شود.
تأمین مالی زنجیره‌ای یا SCF (Supply Chain Finance) اصطلاحی است که مجموعه‌ای از راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری را توصیف می‌کند که هدف آن‌ها کاهش هزینه‌های تامین مالی و بهبود کارایی تجاری برای خریداران و فروشندگان مرتبط با یک معامله است. روش‌های SCF بر خودکار کردن تراکنش‌ها و پیگیری فرآیند‌های تأیید صورت‌حساب‌ها و تسویه، از شروع تا تکمیل آن کار می‌کنند.
بر اساس این رویکرد، خریداران موافقت می‌کنند که به جای پرداخت نقدی، اوراق خود را که مبتنی بر تامین مالی توسط یک بانک یا سایر سرمایه‌گذاران است را پرداخت کنند. از آن جایی که در زنجیره تامین دریافت کنندگان اوراق به پولی که بدهی دارند دسترسی سریع‌تری پیدا می‌کنند و خریداران نیز زمان بیشتری برای پرداخت دارند، استفاده از این ابزار کاهش هزینه‌ها، افزایش سودآوری و کارایی هرچه بیشتر را به دنبال دارد و با ارائه گزینه‌های انتخابی کارآتر برای پرداخت ها، باعث بهینه سازی نقدینگی در اقتصاد می‌شود.
تامین مالی زنجیره‌ای چه اجزایی دارد؟
برای افزایش کارایی زنجیره تأمین، این رویکرد به یک بستر یا اکوسیستم برای اجرا احتیاج دارد. وجود این بستر باعث بهبود فرآیند گردش سرمایه در طول زنجیره می‌شود.
اجزاء اکوسیستم تأمین مالی زنجیره تأمین عبارت‌اند از:
تأمین کنندگان: شرکت‌هایی که کالا‌ها و خدمات خریداران را در اکوسیستم زنجیره تأمین عرضه می‌کنند. برخی تأمین‌کنندگان به قدری بزرگ هستند که به عنوان خریدار هم عمل کرده و زنجیره تأمین پیچیده‌ای دارند و نیازمند بهینه سازی جریانات نقدی خود هستند.
خریداران: معمولاً خریداران سازمان‌های بزرگی هستند که برای تحویل کالا به مشتریان به تعداد زیادی از کالا و خدمات ارائه شده توسط تأمین‌کنندگان نیازمندند.
سرمایه‌گذاران: منابع بانکی و غیربانکی دارای سرمایه که منابع مالی را برای پوشش هزینه فاکتور‌های تأمین‌کننده‌های تأیید شده فراهم می‌کنند.
فراهم‌کننده پلتفرم: این بخش ارائه دهنده‌های راهکار‌های فناورانه هستند که اکوسیستم تأمین مالی زنجیره تأمین و مدیریت برنامه را تسهیل می‌کنند. فراهم کننده پلتفرم می‌تواند یک شرکت فناوری، سیستم بانکی و ارگان‌های دیگری مثل بازار سرمایه باشند.
نحوه عملکرد فرایند
۱. پس از اینکه خریدار به یک تامین کننده سفارش داد، تامین کننده سفارش را دریافت کرده و اوراق را برای خریدار ارسال می‌کند.
۲. سپس خریدار اوراق را تایید می‌کند و تعهد می‌دهد که پس از سررسید اوراق را به موسسه مالی پرداخت می‌کند.
۳. در مرحله بعد، تامین کننده فاکتور‌ها را با نرخ تنزیلی به موسسه مالی می‌فروشد و بلافاصله مبلغ را دریافت می‌کند.
۴. در نهایت، زمانی که اوراق به سررسید می‌رسد، خریدار مبلغ ارزش فاکتور را به موسسه مالی پرداخت می‌کند.
تامین مالی زنجیره‌ای زمانی بهینه کار می‌کند که خریدار رتبه اعتباری بهتری داشته باشد و در نتیجه بتواند سرمایه خود را از بانک یا سایر ارائه دهندگان مالی با هزینه کم‌تر تامین کند. این مزیت به خریداران اجازه می‌دهد تا در مورد شرایط بهتر مانند برنامه‌های پرداخت طولانی، مذاکره کنند. از طرفی هم، فروشنده می‌تواند محصولات خود را با سرعت بیشتری تخلیه کند تا وجه آن را از نهاد تامین مالی واسطه دریافت کند.
تفاوت اصلی روش‌های تأمین مالی زنجیره‌ای با شیوه‌های سنتی
تفاوت اصلی روش‌های تأمین مالی زنجیره تأمین با شیوه‌های سنتی در آن است که در روش‌های زنجیره‌ای، کل زنجیره تأمین به صورت پیوسته، تحت پوشش ابزار‌های تأمین مالی و مدیریت ریسک قرار می‌گیرد و در این بستر اوراق نیاز به نقدینگی را کاهش می‌دهند. در این زیست‌بوم جدید، طراحی مدل‌های تأمین مالی و مدیریت ریسک به صورت پیوسته برای حلقه‌های مختلف زنجیره‌های تأمین اجرا می‌شود.
توسعه روش‌های تأمین مالی زنجیره تأمین، علاوه بر کمک به تولید، از زاویه اصلاح نظام بانکی نیز حائز اهمیت است. توسعه شیوه‌های مذکور، به واسطه کاهش مطالبات غیرجاری، بهبود گردش نقدینگی بانک‌ها، مدیریت اقلام زیرخط ترازنامه بانک‌ها و استفاده از شیوه‌های تعهدی در تأمین مالی تولید، می‌تواند به بهبود شاخص‌های سلامت بانکی و پایدارسازی ترازنامه بانک‌ها کمک کند.
انواع شیوه‌های تامین مالی زنجیره‌ای
۱. تنزیل اسناد دریافتنی
۲. خرید دین
۳. عاملیت (تامین مالی مطالبات فروشنده)
۴. عاملیت معکوس (تامین مالی حساب‌های پرداختنی خریدار)
۵. اوراق بهادار سازی اسناد دریافتنی
۶. پرداخت تسهیلات
فواید روش تامین مالی زنجیره‌ای
برای فروشنده:
• کاهش مطالبات تجاری و افزایش فروش نقدی
• دسترسی سریع‌تر به پول نقد با نرخ‌های سودمند
• همکاری قوی‌تر با شرکت خریدار که برای فروشنده مزیت رقابتی ایجاد می‌کند
• چرخه سریع‌تر تبدیل پول نقد و ...
برای خریدار:
• شرایط پرداخت طولانی‌تر
• تامین مالی خارج از ترازنامه و بهبود کلی ترازنامه
• بهبود فرآیند دریافت فاکتور، تایید صورتحساب الکترونیکی و تدارکات دیگر
• تامین مالی آسان‌تر و بهینه و ...
در عصر کنونی که مدیران شرکت‌ها با محدودیت‌های منابع مالی و تنگ شدن رقابت، برای کاهش هزینه‌های عملیاتی و بهای تمام شده خود تحت فشار هستند و از طرفی نیاز مبرمی به تامین مالی مناسب و کم ریسک دارند و با توجه به محدودیت‌های شبکه بانکی در تامین مالی، استفاده از ابزار‌های تامین مالی که مبتنی بر شبکه بانکی نباشند و دسترسی به آن‌ها آسان باشد برای شرکت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از طرفی هم با توجه به مزایا و منافع روش‌های تأمین مالی زنجیره‌ای که نیاز به نقدینگی را کاهش داده و بدون ایجاد ریسک و خطر تورم تامین مالی را مقدور می‌کنند، توسعه این روش‌ها به عنوان یک سیاست جدید در دستور کار بانک مرکزی است.
در این زمینه، اقداماتی مانند تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های اجرایی، توسعه زیرساخت‌ها و ابزار‌های مالی و ابلاغ سیاست‌های تشویقی انجام شده و به تدریج مراحل عملیاتی طرح، از طریق شبکه بانکی کشور اجرا خواهد شد.
چالش‌های تأمین مالی زنجیره‌ای
رویکرد تأمین مالی زنجیره‌ایی اگرچه مزیت‌ها و سودآوری‌هایی را برای بنگاه‌های عضو شبکه و زنجیره‌های تأمین به همراه داشته است، اما مشکلات و پیچیدگی‌های فراوانی را نیز برای مدیریت جریان‌های مالی، نقدینگی و سرمایه در گردش بنگاه‌ها و شرکای تجاری ایشان به دنبال داشته است که بانک مرکزی با پایش چالش‌های این حوزه برنامه‌های مختلفی برای افزایش کاربرد این ابزار در نظر گرفته است.
برای مثال با برگزاری جلسات مختلفی برای آشنایی مدیران و کارمندان بنگاه‌ها و بخش‌های دولتی، مشکل فقدان دانش و اطلاعات کافی و هماهنگی میان زنجیره تولید را تا حد زیادی برطرف کرده است.
ارتقای تکنولوژی اطلاعات و فناوری و بهره‌گیری از فناوری‌های روز برای افزایش سرعت و تسهیل فرآیند نیز در دستور کار بانک مرکزی بوده است.
با اقدامات بانک مرکزی جهت توسعه این ابزار و بهبود فرآیند آن، استفاده از این ابزار بیش از پیش افزایش یافته است.
راهکار‌های موفقیت تأمین مالی زنجیره‌ای
وجود پلتفرمی که بتواند سیستم‌های طرح‌ریزی منابع و سیستم‌های حساب‌های دریافتنی و حساب‌های پرداختنی را یکپارچه کند، جغرافیایی که پوشش مناسب برای برنامه‌ها را ارائه دهد و همچنین ظرفیت اعتبار کافی برای حمایت از این برنامه از جمله راهکار‌های افزایش موفقیت تامین مالی زنجیره‌ای است.
قابلیت اجرا و مفید بودن راهکار‌ها بستگی به حقایق خاص شرکت‌ها و شرایط به خصوص پول نقد شرکت‌ها و ظرفیت اعتباری دارد. اجرای یک برنامه تأمین مالی زنجیره تأمین موفق نیازمند بستری است که دستورات، استراتژی، فرایند و زیربنا را به هم پیوسته کند و به تنظیم و همکاری بین وظایف مختلف سازمان نیاز دارد که بانک مرکزی به عنوان یک واسط مناسب در این زمینه می‌تواند شرایط را برای افزایش کارایی این ابزار به خوبی فراهم کند.
مهدی باباخانی/ دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران
