۳ سال پس از حمله روسیه به اوکراین؛ تحلیل بازار انرژی اروپا در دوران پساجنگ

به گزارش خبرنگار بین‌‍الملل ایبنا و به نقل از یورونیوز، سه سال پیش، در ۲۴ فوریه، روسیه به اوکراین حمله کرد. این جنگ همچنان ادامه دارد و تأثیر قابل توجهی بر قیمت انرژی گذاشته است، به طوری که بر اساس داده‌های شورای اروپا، سهم گاز انتقالی روسیه در واردات اتحادیه اروپا از بیش از ۴۰ درصد در سال ۲۰۲۱ به حدود ۸ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است.

افزایش گسترده نیرو‌های نظامی روسیه و تشدید لحن خصمانه در سال ۲۰۲۱ که نشان‌دهنده حمله برنامه‌ریزی‌شده به اوکراین بود، از همان سال باعث افزایش شدید قیمت کالا‌های انرژی شد. در حالی که دولت‌های اروپایی سیاست‌های مختلفی را برای کاهش اثرات آن بر خانوار‌ها اجرا کردند، قیمت انرژی خانگی در طول سال ۲۰۲۱ به تدریج افزایش یافت و پس از تهاجم روسیه به اوکراین، این افزایش شدیدتر شد.

انتخاب یک مبنای مناسب برای مقایسه قیمت‌ها چالش‌برانگیز است. برای درک بهتر تأثیر نوسانات قیمت بر خانوارها، از چندین معیار مقایسه بر اساس «شاخص قیمت انرژی خانگی (HEPI)» استفاده می‌کنیم که توسط شرکت‌های Energie-Control Austria، MEKH و VaasaETT گردآوری شده است.

«میانگین یک‌ساله پیش از حمله یا Pre-Invasion One-Year Average» مربوط به بازه ۱۲ ماهه از فوریه ۲۰۲۱ تا ژانویه ۲۰۲۲ است، در حالی که «میانگین سه‌ساله پس از حمله یا Three-Year Post-Invasion Average» دوره‌ای از فوریه ۲۰۲۲ تا ژانویه ۲۰۲۵ را شامل می‌شود.

در دوره پیش از حمله، میانگین قیمت برق برای کاربران خانگی در پایتخت‌های اتحادیه اروپا ۲۰.۵ سنت یورو بر کیلووات ساعت بود که در دوره پس از حمله به ۲۶.۵ سنت یورو بر کیلووات ساعت رسید؛ یعنی افزایشی معادل ۲۹.۵ درصد.

در این بازه، آمستردام بیشترین افزایش را تجربه کرد و قیمت برق در آن ۷۶ درصد افزایش یافت، پس از آن رم با ۷۴ درصد و ویلنیوس با ۶۴ درصد افزایش در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.

ایوانا روگولی، ولفگانگ آیشهامر و استاوروس اسپیریداکوس، کارشناسان ارشد «مؤسسه سیاست انرژی و اقلیم اروپا (IEECP)»، در گفت‌و‌گو با یورونیوز بیزنس اظهار داشتند: بازار‌های وابسته به سوخت‌های فسیلی مانند هلند با نوسانات بیشتری روبه‌رو شدند که این موضوع اهمیت تنوع‌بخشی انرژی و چارچوب‌های نظارتی در تثبیت قیمت‌ها را نشان می‌دهد.

دکتر یوسف الشمری، رئیس «کالج اقتصاد انرژی لندن»، خاطرنشان کرد که گاز طبیعی ۴۵ درصد از ترکیب برق ایتالیا را تشکیل می‌دهد، در حالی که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از ۳۰ درصد بیشتر نیست.

در میان پایتخت‌های پنج اقتصاد برتر اروپا، لندن با ۴۷ درصد افزایش پس از رم، دومین افزایش بزرگ را ثبت کرد. پاریس با ۳۰ درصد افزایش کمی بالاتر از میانگین اتحادیه اروپا (۲۹.۵ درصد) قرار گرفت، در حالی که برلین افزایش ملایم‌تری معادل ۱۹ درصد را تجربه کرد.

تأثیر ترکیب برق

در مقابل، مادرید شاهد کاهش جزئی ۰.۴ درصدی در قیمت برق بین دوره‌های پیش از حمله و پس از حمله بود.

در پاسخ به اینکه چرا خانوار‌های اسپانیایی کمتر تحت تأثیر افزایش قیمت برق قرار گرفتند، روگولی، آیشهامر و اسپیریداکوس توضیح دادند: ظرفیت بالای انرژی بادی، خورشیدی و آبی اسپانیا، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش داده و در نتیجه، این کشور کمتر در معرض شوک‌های خارجی قیمت قرار گرفته است.

آنها افزودند: تعرفه برق تنظیم‌شده اسپانیا (PVPC) با مرتبط کردن قیمت برق خرده‌فروشی به میانگین‌های بلندمدت بازار عمده‌فروشی، نوسانات قیمت را تعدیل کرد و مصرف‌کنندگان را در برابر نوسانات شدید کوتاه‌مدت محافظت کرد.

با در نظر گرفتن پایتخت‌های خارج از اتحادیه اروپا، اسلو بیشترین کاهش را تجربه کرد و قیمت برق در آن ۱۰ درصد کاهش یافت، پس از آن بوداپست با ۹ درصد کاهش و بخارست با ۸ درصد کاهش قرار داشتند. این شهر‌ها به عنوان استثنا‌هایی در برابر روند کلی افزایش قیمت برق در سراسر اروپا برجسته شدند.

این تغییرات بر اساس یورو بوده‌اند، نه ارز‌های محلی، که ممکن است بر نتایج تأثیر بگذارد.

این نتایج نشان می‌دهد که اروپای غربی و شمالی بیشترین افزایش قیمت برق را تجربه کردند، در حالی که پایتخت‌های بالتیک و اروپای شرقی نیز با افزایش‌های قابل‌توجهی روبه‌رو شدند. در مقابل، اروپای جنوبی تغییرات قیمتی متعادل‌تری داشت.

کارشناسان IEECP، روگولی، آیشهامر و اسپیریداکوس اظهار داشتند: کشور‌های شمال اروپا به دلیل تولید برق تجدیدپذیر از منابعی مانند نیروگاه‌های آبی، زمین‌گرمایی و بادی، کمتر در معرض نوسانات قیمت سوخت‌های فسیلی قرار دارند.

قیمت برق: قبل از بحران در مقایسه با امروز

مقایسه قیمت‌های برق از اوایل سال ۲۰۲۱، زمانی که بازار باثبات‌تر بود و هنوز تنش‌ها بین روسیه و اوکراین شدت نگرفته بود، با ژانویه ۲۰۲۵، نشان‌دهنده افزایش‌های قابل‌توجهی است. خانوار‌های ساکن در پایتخت‌های اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۲۵، ۳۶ درصد بیشتر از ژانویه ۲۰۲۱ برای برق پرداخت کردند.

زمانی که کی‌یف از تحلیل حذف می‌شود، آمستردام بالاترین افزایش قیمت را ثبت کرده است، به‌طوری که قیمت برق در این شهر طی این دوره چهار ساله ۸۹ درصد افزایش یافته است. افزایش‌های قابل توجهی نیز در ویلنیوس (۸۱ درصد)، بروکسل (۷۷ درصد) و برن (۷۶ درصد) مشاهده شده است.

از سوی دیگر، بوداپست (-۱۳ درصد) تنها پایتختی بود که در آن قیمت‌ها کاهش یافت.

در میان پنج اقتصاد برتر، لندن بیشترین افزایش را تجربه کرد، به‌طوری که قیمت برق در این شهر ۶۶ درصد افزایش یافت، پس از آن رم (۶۰ درصد) و پاریس (۴۵ درصد) قرار دارند.

اگر ژانویه ۲۰۲۲ را با ژانویه ۲۰۲۵ مقایسه کنیم، قیمت برق خانوارها، با احتساب مالیات، به‌طور متوسط تنها ۳.۴ درصد در پایتخت‌های اتحادیه اروپا افزایش یافته است. در میان کشور‌های اتحادیه اروپا، بیشترین افزایش در ویلنیوس (۵۳ درصد) ثبت شد، پس از آن پاریس (۳۴ درصد) قرار دارد.

در پایتخت غیر اتحادیه اروپا، یعنی برن، قیمت‌ها در همان دوره ۶۹ درصد افزایش یافتند.

طی سه سال گذشته، قیمت برق در چندین شهر کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است. اسلو بیشترین کاهش را با ۲۵ درصد ثبت کرد، پس از آن لندن (-۲۱ درصد)، بخارست (-۲۰ درصد) و کپنهاگ (-۲۰ درصد) قرار دارند.

نوسانات شدید قیمت در دوره پس از حمله

همان‌طور که نمودار خطی زیر نشان می‌دهد، قیمت برق در پایتخت‌های پنج اقتصاد برتر پس از حمله روسیه به اوکراین به‌شدت نوسان داشته است.

در چهار سال گذشته، رم بالاترین سطح ثبت‌شده را تجربه کرد و قیمت برق در این شهر از ۴۳.۷ سنت یورو بر کیلووات ساعت در ژوئیه ۲۰۲۲ به ۶۸.۷ سنت یورو بر کیلووات ساعت در اکتبر ۲۰۲۲ رسید.

به‌طور مشابه، قیمت برق در لندن در اوت ۲۰۲۲ به ۶۴.۲ سنت یورو بر کیلووات ساعت رسید، اما در ماه بعد به ۳۹.۵ سنت یورو بر کیلووات ساعت کاهش یافت.

در این دوره، پاریس از نظر قیمت‌ها پایدارترین وضعیت را داشت.

تغییرات قیمت گاز خانگی از زمان حمله روسیه

ما فقط داده‌های قیمت گاز برای اکتبر ۲۰۲۱، قبل از حمله، را در اختیار داریم، در حالی که مجموعه داده‌های کامل از ژانویه ۲۰۲۲ به بعد در دسترس است. این بدان معناست که نمی‌توانیم میانگین قیمت پیش از حمله را محاسبه کنیم، اما داده‌های موجود همچنان بینش‌های ارزشمندی درباره روند قیمت‌ها ارائه می‌دهند.

در اکتبر ۲۰۲۱، قیمت گاز خانگی برای مصرف‌کنندگان نهایی در پایتخت‌های اتحادیه اروپا به‌طور متوسط ۸.۵ سنت یورو بر کیلووات ساعت بود. تا ژانویه ۲۰۲۲، این قیمت به ۱۱.۳ سنت یورو بر کیلووات ساعت افزایش یافت و سپس در سپتامبر ۲۰۲۲ به ۱۶.۵ سنت یورو بر کیلووات ساعت رسید که بالاترین سطح ثبت‌شده در سه سال گذشته بود.

تا ژانویه ۲۰۲۵، قیمت‌ها به ۱۱.۱ سنت یورو بر کیلووات ساعت کاهش یافتند که کمی پایین‌تر از سطح ژانویه ۲۰۲۲ بود، اما همچنان به‌طور قابل توجهی بالاتر از قیمت‌های پیش از حمله باقی ماند.

استکهلم بالاترین میانگین سه‌ساله پس از حمله (فوریه ۲۰۲۲ تا ژانویه ۲۰۲۵) را با ۲۸.۷ سنت یورو بر کیلووات ساعت ثبت کرد، پس از آن آمستردام با ۲۱.۶ سنت یورو بر کیلووات ساعت قرار داشت.

آمستردام، بیشترین آسیب‌دیده از افزایش قیمت گاز در ۲۰۲۲

در طول سال ۲۰۲۲، خانوار‌های آمستردام بیشترین آسیب را از افزایش قیمت گاز متحمل شدند. در آن سال، میانگین سالانه قیمت گاز در آمستردام به ۳۱.۰ سنت یورو بر کیلووات ساعت رسید که به‌طور قابل توجهی بالاتر از میانگین ۲۳.۹ سنت یورو بر کیلووات ساعت در استکهلم بود، با این‌که استکهلم در میانگین سه‌ساله پیشتاز بود.

راگولج، آیش‌هامر و اسپیریداکوس از IEECP افزایش قیمت گاز در هلند را به تعلیق تولید در میدان گازی گرونینگن به دلیل خطرات زلزله نسبت دادند.

بوداپست (۲.۶ سنت یورو بر کیلووات ساعت)، بلگراد (۴.۱ سنت یورو بر کیلووات ساعت) و زاگرب (۴.۷ سنت یورو بر کیلووات ساعت) پایین‌ترین میانگین سه‌ساله قیمت گاز را ثبت کردند.

در پراگ، میانگین سه‌ساله قیمت گاز ۱۱۰ درصد بالاتر از اکتبر ۲۰۲۱ بود، پس از آن برلین (۹۷ درصد)، دوبلین (۸۶ درصد) و آمستردام (۷۷ درصد) قرار داشتند، در حالی که میانگین اتحادیه اروپا ۳۷ درصد افزایش داشت.

دکتر سیریل استفانوس از آکادمی ملی علوم و مهندسی آلمان (acatech) اشاره کرد که در زمان حمله روسیه به اوکراین، آلمان هیچ پایانه LNG عملیاتی نداشت. هم آلمان و هم اتریش به‌شدت به واردات گاز طبیعی از روسیه وابسته بوده‌اند و این وابستگی تا حدودی با افزایش تأمین گاز از نروژ و از طریق بازار LNG جایگزین شده است.

وی افزود: با این حال، واردات LNG معمولاً گران‌تر از گاز خط لوله‌ای است، زیرا هزینه‌های اضافی برای فشرده‌سازی، حمل‌ونقل و کاهش فشار دارد.

کارشناسان IEECP نیز تأکید کردند که جستجوی جایگزین‌های پرهزینه منجر به افزایش شدید قیمت‌ها شده است.

در مقابل، بوداپست (-۲۶ درصد) و بخارست (-۹ درصد) در مقایسه با اکتبر ۲۰۲۱ کاهش قیمت گاز را تجربه کردند.

با وجود تثبیت نسبی قیمت‌ها در ماه‌های اخیر، قیمت گاز در پایتخت‌های اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۲۵ همچنان ۳۱ درصد بالاتر از اکتبر ۲۰۲۱ بود. ورشو بیشترین افزایش را تجربه کرد (۱۰۹ درصد)، پس از آن لیسبون (۷۷ درصد) و برلین (۷۲ درصد) قرار داشتند.

قیمت گاز در طول سال ۲۰۲۲ بسیار نوسانی بود و آمستردام بیشترین تغییرات را تجربه کرد. با این حال، از سال ۲۰۲۳، قیمت‌ها نسبت به سال ۲۰۲۲ به ثبات بیشتری رسیدند، به‌ویژه در آمستردام و پنج اقتصاد بزرگ اروپا.

دکتر الشمری توضیح داد که اقدامات متعددی در سراسر اروپا به کاهش قیمت گاز کمک کرده است. این اقدامات شامل پر کردن ذخایر گاز تا نزدیک به ۱۰۰ درصد ظرفیت، تأمین منابع جایگزین، اعمال سقف قیمت برای گاز روسیه (که همچنان اجازه واردات به کشور‌های اروپایی را می‌دهد) و اجرای تدابیر بهره‌وری انرژی برای کاهش تقاضای انرژی است.

عملکرد اتحادیه اروپا

پروفسور یان اوزیکا، مدیر برنامه مطالعات سیاست انرژی در دانشگاه ماساریک جمهوری چک، معتقد است که اتحادیه اروپا بحران را به‌خوبی مدیریت کرده است.

او گفت: مکانیسم همبستگی عمل کرده، بازار داخلی کارآمد باقی مانده و ساختار آن تغییر چندانی نکرده است.

با این حال، روگولی، آیشهمر و اسپیریداکوس تأکید می‌کنند که پایداری بلندمدت قیمت‌ها به پویایی عرضه جهانی و تسریع در ادغام انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه در بخش گاز، بستگی دارد.