به گزارش خبرنگار ایبِنا، در واقع کارایی پیمان‌های پولی نوین زمانی خود را نشان می‌دهد که بتواند در شرایط ملتهب اقتصاد بین الملل، منافع هر دو طرف پیمان را با عدم اتکا به ارز مرجع تامین کند که ما نمونه‌های جدیدی از این رویکرد را در جهان امروز شاهد هستیم. تهاجم روسیه علیه اوکراین باعث وضع تحریم‌های بی‌سابقه‌ای از سوی آمریکا، اروپا و سایر کشورها علیه نهاد‌های مختلف روسی در اقصی نقاط جهان شده است. بطوریکه در یک مورد ورزشی شناخته شده، رومن آبراموویچ، مالک باشگاه فوتبال انگلیسی چلسی، مجبور به فروش سهام خود و خروج از کشور انگلیس برای ادامه حیات اجتماعی و اقتصادی شد. مهم‌ترین اقدام اقتصادی جهان علیه روسیه تاکنون، ممانعت از دسترسی بانک مرکزی روسیه (BoR) به بیشتر ذخایر بین‌المللی خود است که در قالب ارز‌های مرجع جهانی (دلار و یورو) در بانک‌های مرکزی و تجاری غربی نگهداری می‌شود. همین امر بار دیگر کشور‌های مختلفی که در تضاد منافع با ایالات متحده و سایر قدرت‌های غربی هستند را به این فکر فرو برد که تلاش‌های خود را برای انتقال ذخایر بین‌المللی خود به ارز‌ها و نهاد‌هایی که کمتر در برابر تحریم‌های احتمالی ایالات متحده و غرب آسیب‌پذیر هستند، آغاز کنند. اما این راه نهایی و بهینه نخواهد بود.
برای خنثی‌سازی اثر تحریم‌های سیاسی و اقتصادی و ایجاد استمرار در مراودات تجاری بین الملل، رویکرد "خطوط مبادله دوجانبه (BSLs) " که در قالب پیمان‌های پولی نوین معنا پیدا می‌کند، راه حلی قابل اتکا تلقی می‌شود. شناخت مفهوم خطوط مبادله دو جانبه و نگاهی به تجربه جهانی کشور‌هایی نظیر چین و روسیه برای ادامه حیات تجارت بین الملل خود با بکارگیری این رویکرد، می‌تواند سیاست‌های پیشنهادی کارا و قابل اجرا را در اختیار جمهوری اسلامی ایران که همواره ردپای تحریم‌های ظالمانه غربی‌ها را در حوزه تجارت بین الملل به وضوح حس می‌کند، قرار دهد.
خطوط مبادله دوجانبه (BSLs) ترتیباتی هستند که به موجب آن دو بانک مرکزی توافق می‌کنند که ارز‌های ملی یکدیگر را در ازای پرداخت ارز ملی خود، تا سقف توافق شده یا به مقدار نامحدود، خریداری کنند. به طور سنتی از خطوط مبادله دوجانبه برای تامین نقدینگی ارز خارجی به یک بانک مرکزی نیازمند استفاده می‌شود و به آن کمک می‌کند تا بحران نقدینگی خود را تثبیت کند و از تهدید ثبات مالی فراگیر جلوگیری کند.
خطوط مبادله دوجانبه فدرال رزرو ایالات متحده
مهم‌ترین شبکه خطوط مبادله دوجانبه توسط فدرال رزرو ایالات متحده با پنج همتای دائمی (بانک انگلستان، بانک مرکزی اروپا، بانک کانادا، بانک ملی سوئیس و بانک ژاپن) برقرار گردید که دسترسی نامحدود در قالب پیمان‌های پولی دو جانبه ارز‌های ملی با دلار آمریکا را ایجاد کرد که تا به امروز نیز ادامه دارد.
همچنین فدرال رزرو ایالات متحده با ۷ بانک مرکزی دیگر شامل قطر، کویت، امارات، هلند، ارمنستان، مجارستان، کره جنوبی به صورت موقت با سقف و مدت زمان محدود از سال ۲۰۱۹ پیمان دو جانبه پولی جدید ایجاد کرده است.
خطوط مبادله دوجانبه کره جنوبی و کشور‌های عضو آ سه آن
علاوه بر این، کره جنوبی در سال ۲۰۲۱ در قالب طرحی موسوم به " ابتکار چیانگ مای (CMI) " مجموعه‌ای از خطوط مبادله دوجانبه ارز‌های ملی در میان ۱۰ کشور عضو آ سه آن (مالزی، اندونزی، سنگاپور، تایلند، برونئی، دارالسلام، ویتنام، میانمار، لائوس و کامبوج) و چین، ژاپن و کره جنوبی را به اجرا درآورد.
در سال ۲۰۲۲، این طرح یک بستر مالی به نام "چندجانبه‌سازی ابتکار چیانگ مای (CMIM) " با حجم نقدینگی ۲۴۰ میلیارد دلاری را راه‌اندازی کرد که کشور‌های عضو می‌توانند در زمان بحران‌ها مالی، از طریق این بستر، تعاملات چندجانبه اقتصادی و تجاری را در قالب خطوط مبادله با ارز‌های ملی در کوتاه‌ترین زمان و با شرایط ویژه و اختصاصی به سرانجام برسانند. این خطوط مبادله هنوز مورد استفاده قرار نگرفته اند، اما در دسترس بودن این طرح، بستری از امنیت و اطمینان را برای کشور‌های عضو در زمان آشفتگی مالی منطقه‌ای و جهانی فراهم می‌کنند.
خطوط مبادله دوجانبه چین
بانک خلق چین نیز در قالب خطوط مبادله دوجانبه (BSLs) با کشور‌های بسیاری در جهان، مرادوات تجاری را در قالب ارز‌های ملی با ارز رنمینبی (RMB) راه اندازی کرده است.
چین در دوره جدید خود از سال ۲۰۱۹ تا به امروز، خطوط مبادله ارز دوجانبه با ۴۱ کشور در سراسر جهان را منعقد کرده است که مبلغ کل آن از ۳.۵ تریلیون یوان (۵۵۴ میلیارد دلار) فراتر رفته است. در حالی که این خطوط مبادله دو جانبه می‌توانند برای رفع نیاز‌های نقدینگی ارز رنمینبی یا سایر ارز‌های ملی مورد استفاده قرار گیرند، انگیزه پشت این قراردادها، تسویه معاملات تجاری و سرمایه گذاری دوجانبه به منظور کاهش تدریجی وابستگی به دلار آمریکا، در قالب معاملات دوجانبه با ارز‌های ملی هم به دلایل سیاسی و هم برای جلوگیری از نوسانات دلار به دلیل تغییر در سیاست پولی فدرال رزرو آمریکا بوده است.
خطوط مبادله دوجانبه چین از سال ۲۰۲۰ با چندین کشور آسیایی در حجم بالایی توسعه داده شده است؛ این پیمان‌های پولی نوین شامل خطور مبادله دو جانبه با کشور‌هایی نظیر کره جنوبی (۱۸۰ میلیارد یوان یا ۲۹ میلیارد دلار)، سنگاپور (۱۵۰ میلیارد یوان یا ۲۴ میلیارد دلار)، اندونزی (۱۰۰ میلیارد یوان یا ۱۶ میلیارد دلار)، مالزی (۸۰ میلیارد یا ۱۳ میلیارد دلار) و تایلند (۷۰ میلیارد یوان یا ۱۱ میلیارد دلار)، بوده است.
بانک مرکزی اندونزی اعلام کرده است که سوآپ دوجانبه ارزی-تجاری با چین در سال ۲۰۲۱، به میزان ۲.۵۳ میلیارد دلار، نیاز به مبادلات تجاری این کشور با مرجعیت دلار آمریکا را کاهش داده است و این عدد در سال ۲۰۲۲، ۱۰ درصد دیگر افزایش داشته است که این امر موجب کاهش خطرات آسیب پذیری ناشی از شوک‌های اقتصادی جهانی برای اندونزی شده است.
خطوط مبادله دوجانبه بانک خلق چین و بانک مرکزی اروپا
بانک مرکزی اروپا (ECB) و بانک خلق چین (PBC) خط مبادله دوجانبه سوآپ ارز یورو-رنمینبی را به طور ویژه از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ به ارزش ۷۰۰ میلیارد یوان (۹۰ میلیارد یورو) راه اندازی کردند. این پیمان پولی نوین، به عنوان تسهیلات نقدینگی پشتیبان برای رفع کمبود مبادلات تجاری مبتنی بر ارز‌های ملی چین و کشورها و بانک‌های منطقه یورو ایجاد شده است.
بانک مرکزی اروپا و بانک خلق چین تصمیم دارند در صورت بهبود شرایط تجاری بر مبنای این خط مبادله دو جانبه، این ترتیبات تجاری را برای سه سال دیگر تا ۸ اکتبر ۲۰۲۸ با پیش بینی افزایش ۱.۵ برابری در حجم یوان-یورویی تمدید کنند.
بانک مرکزی اروپا و بانک خلق چین اولین قرارداد سه ساله سوآپ ارزی خود را در ۸ اکتبر ۲۰۱۳ با حجم ۳۵ میلیارد یوان و ۴.۵ میلیارد یورو ایجاد کردند. متعاقباً در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹، هر بار برای یک دوره سه ساله دیگر تمدید شد و تا به امروز که در قالب پیمان پولی نوینی جهت افزایش حجم عملکرد‌های تجاری بین الملل میان اتحادیه اروپا و چین و همچنین کاهش میزان اثرگذاری نوسانات دلار بر این مراودات ادامه دارد.
خطوط مبادله دوجانبه چین و روسیه
پس از حمله روسیه به اکراین و تحریم‌های جدید جامعه جهانی علیه روسیه، تلاش‌های این کشور برای کاهش ذخایر دلاری و مبادلات مبتنی بر دلار آمریکا بیشتر شد؛ بطوریکه روسیه از سال ۲۰۲۱، سهم ذخیره نقدینگی دلاری خود را به شدت کاهش داده و به ۲۱% رساند و معادل ۶۳۰ میلیارد از ذخایر دلاری خود را کم کرد و بر میزان سهم سایر ذخایر ارزش اصلی خود یعنی یورو، ارز رنمینبی (RMB) و طلا به ترتیب به میزان ۱۴.۲ ٪، ۴۳.۸ ٪ و ۳۶.۳ ٪ افزود.
روسیه در اقدامی دیگر خطوط مبادله دو جانبه جدیدی با چین را در اواخر سال ۲۰۲۱ راه اندازی کرد که این پیمان پولی نوین، ارزش مبادلات با ارز‌های ملی روسیه و چین را از ۳.۱ % در سال ۲۰۱۴ به ۵۶.۴% در پایان سال ۲۰۲۱ رساند و احتمالاً با توجه فراگیری شرایط بایکوت اقتصادی، تجاری و سیاسی جهانی روسیه، حجم آن تا به امروز بیش از پیش شده است. همچنین پیش بینی می‌شود در آینده‌ای نزدیک، پس از وضع تحریم‌های شدیدتر ناشی از حمله به اوکراین، این پیمان‌های پولی نوین، خطوط دوجانبه، سوآپ ارز‌های ملی و ترتیبات پرداخت مطمئناً رشد خواهند کرد تا ناتوانی بانک مرکزی روسیه در انجام معاملات با دلار، یورو و پوند تا حدودی جبران شود. علاوه بر این، پس از خروج ویزا کارت و مسترکارت از بازار مالی روسیه، بانک‌های روسی کارت‌های اعتباری/دبیت مرتبط با سیستم بین‌المللی Union Pay چین را جایگزین کرده اند.
البته توجه به این مسئله خالی از لطف نیست که با اینکه پیمان‌های پولی نوین چین و روسیه، به روس‌ها برای کم اثر کردن بایکوت‌های اقتصادی مبتنی بر مبادلات دلاری کمک خواهد کرد، اما از طرف دیگر می‌تواند کمپانی‌های چینی را به دلیل کمک به نهاد‌های تحریم شده روسیه، در معرض تحریم‌های ثانویه احتمالی ایالات متحده علیه چین قرار دهد؛ بنابراین اینکه آیا ایالات متحده مایل به اعمال تحریم‌های ثانویه بر موسسات مالی چینی هست یا خیر و اینکه آیا چین با این شرایط، حاضر به عقب نشینی از پیمان‌های پولی نوین خود با روسیه خواهد شد یا خیر، سؤالات مهمی است که بی پاسخ مانده، اما در آینده‌ی نزدیک این اقدامات به طور قابل توجهی تنش‌های بین آمریکا و چین را افزایش خواهد داد.
جمع‌بندی
تحریم‌های وضع شده غرب بویژه ایالات متحده بر تجارت آزاد بین الملل کشور‌هایی نظیر جمهوری اسلامی ایران و روسیه (صرف نظر از اینکه این کنش چه میزان به عنوان یک اقدام متقابل علیه حمله روسیه به اوکراین موجه است یا خیر)، استاندارد‌ها و الزامات حقوقی بانک جهانی (WB) در باب ذخایر ارزش بانک‌های مرکزی را نقض کرده است؛ لذا در سال‌های اخیر همین امر منجر به تلاش برخی از کشور‌های غیرغربی، به ویژه کشور‌هایی که در برابر تحریم‌ها آسیب‌پذیر بوده اند، برای ایجاد یک سیستم مبادله و پرداخت جایگزین جهت کاهش اثر تحریم‌های حال حاضر و آتی در مراودات بازرگانی و تجاری بین الملل شده است. هدف احتمالی تلاش‌های ذکر شده، جایگزینی نقش دلار آمریکا در امور مالی جهانی و به طور واقع بینانه، توسعه یک سیستم ذخیره ارزش و پرداخت جایگزین است. این تلاش‌ها، سیستم پرداخت و ذخیره ارزش جهانی را چند پاره می‌کند که موجب تسریع در تنوع بستر‌های مبادلاتی نظام‌های اقتصادی می‌شود. این موضوع در زمانه‌ای که رویکرد‌های بهینه تری برای حل بسیاری از چالش‌های اضطراری پیش روی بشر مانند تغییرات آب و هوایی، بهبود نظام‌های مراقبت‌های بهداشتی، پاندمی‌های فراگیر آینده و نابرابری فزاینده بین غنی و فقیر در بسیاری از کشورها. مورد نیاز است، اهمیت فزاینده‌ای می‌یابد.
لذا به نظر می‌رسد پیمان‌های پولی نوین و خطوط مبادله دوجانبه که مراودات تجاری و بازرگانی و پرداخت‌های بین المللی را از طریق ارز‌های ملی ترویج و توسعه می‌دهد، شروع متوسطی داشته اند، اما این حرکت، نشان دهنده یک روند بزرگتر و بلندمدت به سمت کاهش اتکا به مرجعیت دلار آمریکا در معاملات بین المللی است.
ادامه دارد...
منابع
۱. خوانساری، رسول، قلیچ، وهاب، لطیفی، زهرا (۱۳۹۹)، " پیمان‌های پولی؛ چالش‌ها و راهکارها"، گزارش سیاستی پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
۲. Előd Takáts, Judit Temesvary (۲۰۲۲) ,”The currency dimension of the bank lending channel in international monetary transmission”,Journal of International Economics,Volume ۱۲۵, No. ۱۰۳۳۰۹.
۳. GROS, Daniel (۲۰۲۰) ,” Global Currencies During a Crisis: Swap Line Use Reveals the Crucial Ones”, Monetary Dialogue Papers, Requested by the ECON committee: Policy Department for Economic, Scientific and Quality of Life Policies.
۴. Ioannis Chatziantoniou, David Gabauer, Alexis Stenfors, (۲۰۲۰) ,”From CIP-deviations to a market for risk premia: A dynamic investigation of cross-currency basis swaps”, Journal of International Financial Markets, Institutions and Money,Volume ۶۹, No. ۱۰۱۲۴۵.
۵. Joshua Aizenman, Yothin Jinjarak, Donghyun Park (۲۰۲۱) ,”International reserves and swap lines: Substitutes or complements?”,International Review of Economics & Finance,Volume ۲۰, Issue ۱, pp: ۵-۱۸.
۶. Kaixuan Hao, Liyan Han, (Tony) Wei Li (۲۰۲۲) ,”The impact of China's currency swap lines on bilateral trade”, International Review of Economics & Finance,Volume ۸۱, Pages ۱۷۳-۱۸۳،
۷. Lamine, Baudouin (۲۰۲۱) ,” Monetary and exchange-rate agreements between the European Community and Third Countries”, ECONOMIC PAPERS: European Commission, Directorate-General for Economic and Financial Affairs Publications, BU۱ - ۱/۱۳ ,B - ۱۰۴۹ Brussels, Belgium.
۸. Mingqi, Xu (۲۰۲۱) ,” Central Bank Currency Swaps and Their Implications to the International Financial Reform”, China Quarterly of International Strategic Studies, Vol. ۲, No. ۱, pp: ۱۳۵–۱۵۲،
۹. Robert W. Jeffery, Wendy M. Bjornson-Benson, Barbara S. Rosenthal, Candace L. Kurth, Mary M. Dunn (۲۰۲۲) ,”Effectiveness of monetary contracts with two repayment schedules on weight reduction in men and women from self-referred and population samples”, Behavior Therapy, Volume ۱۵, Issue ۳.
۱۰. Sebastian Edwards (۲۰۲۰) ,”Change of monetary regime, contracts, and prices: Lessons from the great depression”, Journal of International Money and Finance,Volume ۱۰۸, No.۱۰۲۱۹۰.
۱۱. Sumiko Takaoka, Koji Takahashi (۲۰۲۲) ,”Corporate debt and unconventional monetary policy: The risk-taking channel with bond and loan contracts”, Journal of Financial Stability,Volume ۶۰, No. ۱۰۱۰۱۳.
