به گزارش خبرنگار ایبِنا، در بخش دوم از مجموعه مقالات "تجربه جهانی بکارگیری اوراق گام در تأمین مالی زنجیره ارزش"، به ادامه بررسی سازوکار و چارچوب عملیاتی اوراق گواهی اعتبار مولد پرداخته و ویژگی‌های اقتصادی و مالی اوراق گام را تبیین می‌کنیم.
چارچوب عملیاتی اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)
در ادامه موارد تبیین شده در بخش اول از مجموعه مقالات " تجربه جهانی بکارگیری اوراق گام در تأمین مالی زنجیره ارزش" در حوزه مقررات مذکور، ادامه نکات قابل طرح در رابطه با چارچوب عملیاتی اوراق گواهی اعتبار مولد (گام) به صورت مختصر شامل موارد زیر خواهد بود:
*پس از دریافت درخواست بنگاه متعهد، مؤسسه اعتباری عامل موظف است نسبت به اعتبارسنجی بنگاه متعهد در چهارچوب مقررات مربوط اقدام و در صورت موافقت با صدور اوراق گام، وثایق و تضامین کافی را أخذ نماید.
*به منظور تشویق بنگاه متعهد، مؤسسه اعتباری عامل می‌تواند پس از ایفای تعهد بنگاه، حداکثر در سقفی که هیئت عامل بانک مرکزی تعیین می‌کند، تخفیف در نرخ کارمزد اوراق گام اعمال کند.
*بنگاه متعهد مکلف است برای استفاده از اعتبار تأیید شده خود توسط مؤسسه اعتباری عامل جهت صدور اوراق گام، به همراه معرفی بنگاه متقاضی، فاکتور خرید مربوطه (که نشان دهنده مطالبات قطعی بنگاه متقاضی از وی است) را جهت تعیین زمان سررسید اوراق گام به مؤسسه اعتباری عامل ارائه کند.
*بنگاه متقاضی با ارائه اسناد دریافتنی از بنگاه متعهد به مؤسسه اعتباری عامل، تقاضای صدور و تخصیص اوراق گام را مطابق با ارزش اسناد دریافتنی می‌دهد. پس از موافقت مؤسسه اعتباری عامل، اوراق گام از طریق سامانه صادر و مالکیت آن به بنگاه متقاضی منتقل می‌گردد.
*بنگاه متعهد مکلف است در سررسید اوراق گام، نسبت به ایفای تعهد خود به مؤسسه اعتباری عامل اقدام کند. در صورت عدم ایفای تعهد، مؤسسه اعتباری عامل موظف است ضمن دریافت وجه التزام تأخیر تأدیه دین از تاریخ سررسید اوراق گام، انجام اقدامات لازم جهت وصول مطالبات (شامل اجرایی نمودن وثایق یا تضامین) را در دستور کار قرار دهد.
*سقف کلی صدور اوراق گام توسط شبکه بانکی و سقف ضمانت هر مؤسسه اعتباری عامل، توسط هیأت عامل بانک مرکزی تعیین می‌شود. همچنین، سقف کلی صدور اوراق گام حداقل ۶۵ درصد برای بنگاه‌های کوچک و متوسط (زیر صد نفر شاغل) و ما بقی برای بنگاه‌های بزرگ (بالای صد نفر شاغل) قابل اعمال است
*استعلام وضعیت بدهی غیر جاری و چک برگشتی بنگاه متعهد توسط مؤسسه اعتباری عامل از سامانه‌های بانک مرکزی برای صدور اوراق گام ضرورت ندارد
*در صورت عدم ایفای تعهدات از سوی بنگاه متعهد، مؤسسه اعتباری عامل نمی‌تواند حداقل سه ماه پس از زمان تسویه بدهی اوراق گام نکول شده قبلی، اوراق گام جدیدی برای بنگاه مذکور صادر کند.
با توجه به آنچه مطرح شد، می‌توان به صورت مختصر کل سازوکار عملیاتی اوراق گام از زمان صدور در بازار پول تا معاملات در بازار سرمایه و در نهایت تسویه اوراق را شامل هشت مرحله در نظر گرفت که این مراحل در شکل زیر قابل ملاحظه هست:
منبع: میثمی، حسین و زمان زاده، حمید (۱۳۹۹)، " تأمین مالی زنجیره ارزش با استفاده از اوراق گام: ماهیت، کارکرد و راهکار‌های شرعی"، دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، سال نهم، شماره ۲ (پیاپی ۱۸)، صص: ۵۰۷-۵۴۰
ویژگی‌های اقتصادی و مالی اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)
دقت در ماهیت، کارکرد، سازوکار و چهارچوب عملیاتی اوراق گام، نشان دهنده آن است که این ابزار دارای برخی ویژگی‌های مهم اقتصادی و مالی است که ظرفیت این ابزار در تأمین مالی زنجیره ارزش و هدایت نقدینگی به بخش حقیقی اقتصاد را تقویت می‌کند. در این قسمت به برخی از مهمترین این ویژگی‌ها اشاره می‌شود:
الف. حمایت از تولید و جلوگیری از نشت منابع به بخش غیرمولد اقتصاد
شاید اصلی‌ترین و مهمترین ویژگی اوراق گام در مقایسه با سایر ابزار‌ها و روش‌های تأمین مالی، تأثیر این ابزار در حمایت از تولید و بخش مولد اقتصاد است. توضیح آنکه به صورت کلی می‌توان فعالیت‌های اقتصادی را از منظر ایجاد ارزش افزوده به دو گروه "مولد" و "غیرمولد" تقسیم کرد. در حالیکه فعالیت‌های اقتصاد مولد به تولید کالا و یا خدمتی خاص منجر می‌شوند، فعالیت‌های غیرمولد صرفاً نقش توزیع درآمد از یک فرد به دیگری دارند و هیچگونه ارزش افزوده‌ای در تولیدات صنعتی، کشاورزی یا خدماتی ایجاد نمی‌کنند. برای مثال، هر چند کسب سود از خرید و فروش سفته بازانه املاک ارزش افزوده یا تولیدی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند برای سوداگران مسکن سود آور باشد. گاهی این دست از فعالیت‌ها ریسک پائین و سود بالایی دارند و به همین دلیل سرمایه‌های کشور را به سمت خود جذب می‌کنند؛ سرمایه‌هایی که می‌توانستند در حوزه‌های تولیدی به کار گرفته شوند. از مهمترین مصادیق فعالیت‌های اقتصادی نامولد می‌توان به کسب سود از معاملات ارز، معاملات ارز دیجیتال، کسب سود از معاملات طلا و فلزات گرانبها (سکه و شمش) و کسب سود از خرید و فروش سودا گرانه املاک (زمین، واحد مسکونی یا تجاری و غیره) اشاره کرد.
در این اینجا می‌توان گواهی اعتبار مولد را نوعی خاص از اوراق بدهی در نظر گرفت که به پشتوانه مطالبات (اسناد دریافتنی) بنگاه‌های تولیدی از یکدیگر ایجاد می‌شود. این اسناد نشان دهنده مبادلات در بخش تولید اقتصاد است و تأمین مالی انجام شده به صورت درون زا به بخش مولد اقتصاد اصابت می‌کند. به عبارت واضح تر، طراحی اوراق گام به گونه‌ای است که نوعی سیاستگذاری بخشی در راستای حمایت از بخش مولد اقتصاد (به ویژه تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط) محسوب شده و فعالیت‌های غیرمولد را پوشش نمی‌دهد. همچنین برخلاف تسهیلات متعارف بانکی، در تأمین مالی از طریق اوراق گام، نگرانی بابت نشت تسهیلات از بخش مولد به بخش غیرمولد اقتصاد به حداقل می‌رسد؛ چرا که به دلیل اینکه از ابتدا تأمین مالی در زنجیره ارزش و به بنگاه‌های تولیدی که با یکدیگر در طول یک زنجیره ارتباط دارند داده می‌شود، لذا نگرانی بابت صوری بودن چک‌های مبنای صدور اوراق گام و نشت تسهیلات به بخش غیر مولد، کاهش می‌یابد.
ب. ظرفیت انتقال در زنجیره ارزش
ویژگی دیگر اوراق گام در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، قابلیت انتقال در زنجیره ارزش یا زنجیره تولید است. در واقع، بنگاه‌های تولیدی متعددی در زنجیره ارزش حضور دارند که هر یک خریدار محصول ارائه شده توسط بنگاه دیگر هستند و در نهایت تعامل این‌ها با یکدیگر، به تولید کالا یا خدمت نهایی (خلق ارزش) منجر می‌شود.
براساس چارچوب عملیاتی و سازوکار در نظر گرفته شده برای اوراق گام، این ابزار تا یک ششم زمان باقیمانده تا سررسید در سامانه گام قابلیت واگذاری دارد؛ یعنی واحد تولیدی که این اوراق را از بانک دریافت نموده، می‌تواند در مقابل خرید مواد اولیه یا تجهیزات و یا در مقابل بدهی، این اوراق را به دیگر واحد‌های تولیدی حاضر در زنجیره ارزش منتقل کند. در نهایت، تولیدکننده حاضر در آخرین سطح زنجیره ارزش، می‌تواند پس از گذشت یک ششم زمان باقیمانده تا سررسید، اوراق را در بازار سرمایه تنزیل کرده و به نقدینگی دست پیدا کند.
در اینجا ممکن است این اشکال مطرح شود که مبادلات انجام شده در سامانه گام قبل از ورود اوراق به بازار سرمایه، با قوانین مرتبط با بازار سرمایه مانند ماده ۲۶ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای مالی کشور، بند "الف" و تبصره ذیل بند "ب" ماده ۱۰ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران و بند‌های "الف" و "ب" ماده ۳۶ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور تعارض دارد. به عنوان مثال، ماده ۲۶ قانون رفع موانع تولید بیان می‌دارد:
"کلیه معاملات ثانویه اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار اسلامی (صکوک) از قبیل اوراق مرابحه و اسناد خزانه اسلامی صرفاً از طریق بورس یا بازار خارج از بورس موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود"
با این حال نکته مهم در اینجا آن است که مبادلات انجام شده در سامانه گام قبل از ورود اوراق به بازار سرمایه، در واقع "واگذاری" یا "نقل و انتقال اوراق بدون جا به جایی پول" است و به لحاظ حقوقی نمی‌توان آن را "معامله" در نظر گرفت. بنابراین، این مبادلات با مواد قانونی مذکور که معاملات ثانویه اوراق خارج از سامانه‌های بورس را ممنوع کرده، تعارضی ندارد.
ج. تأمین مالی اهرمی تولید
تأمین مالی اهرمی بنگاه‌های تولیدی، مشخصه دیگر گواهی اعتبار مولد محسوب می‌شود. در واقع، هر چند در اوراق گام بانک تنها با اولین حلقه زنجیره ارزش یعنی بنگاه متعهد یا خریدار نهاده طرف حساب بوده و اعتبارسنجی و أخذ وثایق و تضامین در رابطه با این بنگاه انجام می‌شود، اما تمامی سایر بنگاه‌های تولیدی که در زنجیره ارزش حضور دارند نیز بدون مراجعه به بانک، مورد تأمین مالی قرار می‌گیرند.
توضیح آنکه در روابط مالی بنگاه‌های اقتصادی حاضر در هر زنجیره ارزش، معمولا پدیده "زنجیره بدهی" یا "بدهی‌های متوالی" مشاهده می‌شود. در واقع محصول هر یک از واحد‌های تولیدی حاضر در زنجیره، نهاده اولیه برای سطح بعد محسوب می‌شود و به همین دلیل بدهی‌ها به صورت زنجیره‌ای شکل می‌گیرد. در این شرایط زمانی که بانک اوراق گام را به حساب بنگاه متقاضی (فروشنده نهاده) در سامانه گام منتقل می‌کند، در واقع به معنی تأمین مالی سرمایه در گردش برای بنگاه متعهد (خریدار نهاده) است و با انجام این کار اولین حلقه از زنجیره تولید تأمین مالی می‌شود. با این حال در ادامه و پس از انتقال اوراق به حساب سایر بنگاه‌های حاضر در زنجیره تولید توسط بنگاه متقاضی، تأمین مالی بقیه حلقه‌ها انجام می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است چک اولیه بنگاه متعهد صد میلیارد ریال باشد، اما کل تأمین مالی اهرمی انجام شده در زنجیره ارزش با فرض حضور ۱۰ بنگاه تولیدی، معادل هزار میلیارد ریال است، چرا که گویا تمامی حلقه‌های زنجیره تولید از تسهیلات سرمایه در گردش بانک جهت بازپرداخت بدهی‌های خود استفاده کرده اند. این در حالی است که در نبود اوراق گام، بنگاه متقاضی ناچار به دریافت چک از بنگاه متعهد می‌گردید و در صورت پاس نشدن این چک، جریان درآمدی سایر سطوح زنجیره ارزش نیز با اخلال مواجه می‌شد که این مسئله در نهایت منجر به ثبت سابقه منفی و کاهش رتبه اعتباری برای تمام بنگاه‌ها می‌گردید.
ادامه دارد...
منابع
میثمی، حسین و زمان زاده، حمید (۱۳۹۹)، " تأمین مالی زنجیره ارزش با استفاده از اوراق گام: ماهیت، کارکرد و راهکار‌های شرعی"، دوفصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، سال نهم، شماره ۲ (پیاپی ۱۸)، صص: ۵۰۷-۵۴۰
A group of Writers. (۲۰۲۱) ,” VALUE CHAIN FINANCE: Beyond microfinance for rural entrepreneurs”, This publication is jointly produced by Royal Tropical Institute (KIT) , Amsterdam, The Netherlands & International Institute of Rural Reconstruction (IIRR) , Africa Regional Centre, Nairobi, Kenya.
Aparicio, Gabriela , De Olloqui, Fernando; Fernández Díez, María Carmen; Gerardino, María Paula , Mitnik, Oscar A. (۲۰۲۱) , “Measuring the Effects of Productive Credit through Public Development Banks in Rural Mexico”, working paper from Inter-American Development Bank, MEXICO
Deng, S. , Gu, C. , Cai, G. , & Li, Y. (۲۰۱۸) ,” Financing Multiple Heterogeneous Suppliers in Assembly Systems: Buyer Finance vs. Bank Finance”, Manufacturing & Service Operations Management, ۲۰ (۱) , pp:۵۳-۶۹.
Devalkar, S. K. , & Krishnan, H. (۲۰۱۹) ,” The Impact of Working Capital Financing Costs on the Efficiency of Trade Credit,” Production and Operations Management, ۲۸ (۴) , pp:۸۷۸-۸۸۹.
Fabozzi, F. J. , & Jones, F. J. (۲۰۱۹) ,”Foundations of Global Financial Markets and Institutions,” Hand Book in MIT Press: Vol (۲).
Hofmann, E. , Strewe, U. M. , & Bosia, N. (۲۰۱۷) ,” Supply Chain Finance and Blockchain Technology: the Case of Reverse Securitisation”, Springer Press: Vol (۴).
Nusron ,Wahid , Priyarsono, D.S. , Harianto (۲۰۲۱) , “The Role of Productive Credit for Micro, Small and Medium Enterprise in Indonesia Economic: Macro and Micro Approaches”, working paper from Indonesia DSpace Group ,IPB University Scientific Repository, UIN Syarif Hidayatullah Institutional Repository.
Paul Ojo, Mathew & Babatunde Ayanwale, Adeolu (۲۰۱۹) , “Value chain financing and plantain production in Nigeria: an ex-ante approach”, Financial Innovation: Publish in Springer, ۵) ۱۸) , PP: ۲-۱۵.
Tate, W. , Bals, L. , & Ellram, L. (Eds.). (۲۰۱۸) ,” Supply Chain Finance: Risk Management, Resilience and Supplier Management”, Kogan Page Publishers: ۴۵ (۴) , pp:۳۴-۴۹.
Wuttke, D. A. , Rosenzweig, E. D. , & Heese, H. S. (۲۰۱۹) ,” An Empirical Analysis of Supply Chain Finance Adoption”, Journal of Operations Management, ۶۵ (۳) , pp:۲۴۲-۲۶۱
